Nostalghia (1983)

Nostalghia zit zo vol met symboliek en prachtige beelden, dat de lengte eigenlijk geen seconde opvalt: de film is om voordat er erg in is.
Hoofdthema is de nostalgie, die ontstaat doordat gevoelens tussen twee landen worden heen en weer geslingerd. Van welk land er ook (tijdelijk) afstand wordt gedaan, er zal altijd iets ontbreken of blijven knagen door (tijdelijk) gebrek aan dat land.
Tweede thema lijkt te handelen om vrijheid en gelijkheid. De vrijheid wordt gesymboliseerd door vogels. De gelijkheid geldt zowel op religieus gebied als in relaties tussen man en vrouw. De discussie aan het begin van de film tussen Eugenia en de koster in de kathedraal (of het klooster) over die gelijkheid is treffend. Het religieuze ritueel dat de andere vrouwen op dat moment uitvoeren, met hun ondergeschikte lichaamshouding en de woorden erbij, spreekt boekdelen. Het einde (met de vogels) van de ceremonie is prachtig. Een vogel komt ook terug op de vensterbank van de slaapkamer van de vrouw van Andrei; in de droom van de laatste. De gelijkheid is ook een probleem in de weergegeven relatie tussen Eugenia en Andrei.
Derde thema lijkt te gaan om opoffering, waarbij de kaarsen als symbool daarvan gelden. Zie daarvoor onder andere de dichtregels "ik ben zelf opgebrand als een kaars op een feest, verzamelt bij dageraad mijn gesmolten kaarsvet" en "hoe je door je laatste portie geluk te schenken in lichtheid kan sterven" ongeveer halverwege de film. De metafoor met de kaars in het bad van Bagno Vignoni en het vlammende einde van de toespraak van Domenico sluiten daar op aan.
Water speelt doorheen deze film van Tarkovski opnieuw een grote rol. Er kan daarbij worden gedacht aan elementen van zuiverheid of anders mistroostigheid. Een citaat uit de toespraak van Domenico geeft daarbij de volgende gedachte: "we moeten terug naar de basisprincipes, zonder het water te vervuilen".
Doordat onder meer sprake is van een droomsessie van Andrei blijven diverse interpretaties van de symboliek open, een ander voordeel van de kracht van het werk van Tarkovski.


Andrei Tarkovski citeert ook hier het werk van zijn vader, de schrijver en dichter Arseni Tarkovski. Bij de opmerking aan het begin van de film, dat je kunst niet kan vertalen, wordt de laatste genoemd. Het zal voor een derde niet altijd duidelijk zijn of citaten uit de films van Andrei nu van hemzelf komen, van zijn vader zijn, of elders uit de rijke Russische cultuur stammen.

Interessante bespreking, Sol1. Alleen heb ik het moeilijk met het woord "symboliek" als het over Tarkovsky gaat. Tarkovsky zette zich namelijk expliciet af tegen het begrip "symbool". Een symbool impliceert volgens hem een welbepaalde en beperkende formule, hetgeen hij juist niet wilde. Daarom verkiest hij het woord "metafoor", een beeld, dat een wereld is op zich, en als zodanig niet moet of kàn "ontcijferd" worden.

Maar je spreekt ook terecht van de openheid van interpretatie van Tarkovsky's "symboliek", als "voordeel" en "kracht" van zijn werk. Ik begrijp dus wel wat je bedoelt...

Bedankt voor je consideratie. Ik heb die twee begrippen inderdaad losjes door elkaar gebruikt. Het is toch al lastig om het werk van Tarkovski in woorden te vatten. Zeker op een forum, waarop je bepaald niet de eerste of enigste bent die dat doet.

Voor mij mijn zesde Tarkovsky en dan blijft van de grote werken alleen Offret (Sacrifice) over, die ik ook ergens de komende maand ga proberen te kijken. Misschien deze week zelfs. En daarna wellicht toch eens de boeken daarover die ik in de kast heb staan openslaan

Schitterend gefilmd weer, en zelfs wanneer ik het gevoel heb veel niet (helemaal) te begrijpen, lijkt dat Tarkovsky’s werken niet te deren: ik ervaar ze nog steeds, en word met van alles en nog wat overspoeld tijdens die soms dromerige beelden. Net als alle films van de man die ik ervoor zag, eentje die herzien zal gaan worden.

Eigenlijk zijn het echt films om in een lege bioscoop te zien, waar je ogen nergens anders heen kunnen dan dat scherm, en er verder geen enkele afleiding is. Als er weer eens een retrospectief komt moest ik maar eens heen, aangezien ik dat destijds in Groningen langs me heen heb laten gaan. Zonde. Net als dat er bijna twee jaar niets gezegd is onder zo’n prachtige film. Waarschijnlijk omdat de meeste hardcore users hem al jaren terug zagen?

4*

Bij dat retrospectief destijds was het niet bepaald leeg, kan ik je vertellen.

Hmm... Het is lastig om een recensie over deze film te schrijven. Ik bewonder de Italiaanse en Russische Cinema. Toen stuitte ik op deze klassieker van Tarkovsky. Tijdens mijn research luisterde ik naar het nummer 'Careful With that Axe Eugene' van Pink Floyd, wat overigens een bizar en deprimerend nummer is. Zo'n gevoel had ik precies bij deze film. Heel erg donker en weinig dialoog. Het is een film die niet voor iedereen is weggelegd, omdat het vrij lastig te begrijpen is.

Halverwege de film had ik het gevoel 'waar zit ik nou naar te kijken?'. Deze film heeft zo'n excentrieke indruk achtergelaten. Oleg Jankovski... Een hele aparte man. Precies geschikt voor deze rol. De prachtige Domiziana Giordano.... Ook fenomenaal. (Eugenia heette ze, wat wel een aparte verwijzing geeft naar ...Axe Eugene...).

Op het moment dat Andrei zijn belofte moest waarmaken voor Domenico d.m.v een kaarsje in het uitgelekte poel te lopen vond ik buitengewoon mooi! 10 minuten lang geen dialoog. Het einde is fascinerend. Oleg die met de hond van Domenico op het moerassige land zitten te kijken naar je.
Nostalghia is een prachtig staaltje werk die een mooi plekje in Mijn top 10 verdiend!

De films van Andrei Tarkovsky, je moet er even aan wennen. Zijn films zijn vaak expressionistische, psychologische drama's waarin de gedachten en emoties van de personages door de manier van filmen verteld worden. Zij zijn altijd op zoek naar de betekenis van hun leven of naar spirituele verdieping. Het is niet altijd even toegankelijk of zelfs maar begrijpelijk, maar als je even de moeite neemt om je erin te verdiepen blijft er vaak een prachtige, interessante film over. Tarkovsky's films zijn dan ook echt films voor de gevorderde filmkijker.

Notalghia (1983) is er ook zo een. Het verhaal gaat over de Russische dichter Andrej Gortsjakov, die naar Italië reist om onderzoek te doen naar de 18e-eeuwse componist Pavel Sosnovski. Hij krijgt daar een depressie uit heimwee naar zijn vaderland. Vervolgens leert hij Domenico kennen, een kluizenaar die ervan overtuigd is dat het einde der tijden spoedig zal aanbreken.

Het verhaal is niet altijd even goed te volgen, maar aan het einde komen alle verhaallijnen toch bij elkaar. Ik moet eerlijk zeggen dat ik meer onder de indruk was van Tarkovsky's vroegere films Andrei Rublev (1966), Solaris (1972) en Stalker (1979), maar toch heb ik genoten van dit psychologische drama. 3,5*

Tijdens IFFR begin jaren 80 van de vorige eeuw werd Nostalghia gedraaid in een uitverkocht Oude Luxor in Rotterdam. Huub Bals, destijds festivaldirecteur (en legende) was trots omdat het de eerste keer was dat een zaal uitverkocht was, en dat voor deze film. Ikzelf leerde daar de term "ondergaan"

Discussies over de Russische ziel, het gevoel van heimwee dat alleen Russen kenden, het was mij allemaal om het even. Je kan je niet voorstellen dat deze film in een doodstil uitverkocht Luxor draaide.

Mensen vonden het mooi maar traag en vaag, waar ging dit allemaal over?

Bij een persconferentie leerde ik dat je sommige films niet moet willen begrijpen maar ondergaan.

Heb ik altijd onthouden en later vaak toegepast en geroepen.

Nostalghia is rustgevend, schitterend gefotografeerd, soms wat vaag, maar intrigerend als de pest.

Wat een prachtige film! Eentje die je echt moet ondergaan zonder al te veel herrie om je heen. Als je te veel afleiding hebt kan ik me voorstellen dat je deze film helemaal niks vindt...

De beelden zijn vanaf minuut 1 al prachtig te noemen. De shots zijn lang, maar voelen nooit té lang. Dat komt vooral door de mooie locaties die zijn uitgekozen. Of het nu de scenes in het hotel zijn, het dorp of in vervallen gebouwen, je zit ademloos te kijken. Hoe er bijvoorbeeld met de camera wordt bewogen rondom het 'bad' in het dorp, echt fenomenaal.

Echt een soort kunstwerk, een schilderij waar je naar zit te kijken. En je hoeft echt niet per se het verhaal te begrijpen om hiervan te kunnen genieten, de beelden spreken in dit geval voor zich.

Samen met Andrei Rublev tot nu toe mijn favoriete Tarkovsky film. Ik moet nu alleen zijn laatste, Sacrifice, nog zien en daar ben ik razend benieuwd naar.

Derde Tarkovsky.

Als regisseur een erg uniek individu. Heeft waarschijnlijk bijna alleen maar bekende topfilms gemaakt die onder het juiste publiek zeer populair zijn. Het is wel zo dat dit soort films waarschijnlijk binnenkort in de vergetelheid gaan raken aangezien deze vorm van cinema een stuk te traag is voor de opkomende filmjeugd. Ik kan er zelf met mate nog van genieten.

Ik ben echter wel van mening dat van alle films van Tarvkosky die ik gezien heb dit de minst absorberende is. Het heeft nog steeds betoverende scenes, maar ik mis dat effect toch wel een beetje waarin ik met open mond zit te kijken. Nostalgia kent wel zo zijn momenten, maar in 't geheel vond ik het hier opvallend lang uitgesponnen en gewoon niet altijd iets bevatten dat de kijker trekt.

Het acteerwerk is ook niet bijzonder. Hoofdrolspeler Yankovskiy krijgt een hoop gewicht te verduren aangezien hij veel vreemde en bijna surrealistische dialogen moet uitspreken. Daar lijk je als acteur niet al te veel mee te kunnen, en Yankovskiy lijkt zich dan ook verloren te voelen. Hij is gelukkig beter dan de overige crewleden, die niet over het talent beschikken om de aandacht van de kijker te trekken of vast te houden.

Visueel ziet de film er somber en deprimerend uit, maar het camerawerk is schitterend en zeer precies. De cinematografie van Nostalgia ziet er sterk uit. Het effect waar je even een gevoel van tijdsloosheid kent zit er nog steeds in, het mist alleen de attributen om ook de hele film absorberend te maken. Op het gebied van filters of het in beeld brengen van iets heb ik niks te klagen.

Ik ben blij dat dit voor Tarkovsky's begrippen nog een redelijk korte film is, want ik vond de zit met 125 minuten toch best vermoeiend. Met andere films van deze regisseur was de (veel) langere speelduur nooit een groot probleem, hier wel. De regie is sterk, maar het acteerwerk en de dialogen wat minder, en weten de aandacht hier toch onvoldoende te trekken helaas.

Hoewel Andrei Tarkovsky in mijn boek behoort tot de allergrootste regisseurs ooit begrijp ik het wanneer mensen zijn werk echt niet trekken. Ook voor mij is ‘Nostalghia’ uit 1983 op het randje tussen kunst en kitsch: moeilijk kijkende en moeilijk pratende hoofdrolspelers (onder meer Erland Josephson en Domiziana Giordano) in een plot dat niet zo veel om het lijf heeft.

Maar daar tegenover staan de schitterende beelden tussen droom en werkelijkheid die cameraman Giuseppe Landi in opdracht van Tarkovsky in Toscane heeft geschoten. Die schoonheid grijpt je naar de keel: de warmwaterbron van Bagno Vignoni, de abdij van San Galgano waar je in de slotscene van buiten naar binnen en weer naar buiten wordt genomen, vlinders die opstijgen uit een Maria-beeld in San Vittorino en de regen die zowel buiten als binnen naar beneden valt. Zelden was een titel treffender dan deze bij ‘Nostalghia’.

Ik zag er al verschillende andere Tarkovsky, betere ook. Zoals steeds weinig toegankelijk en eentje waarbij je eens goed moet voor gaan zitten. Bijzonder fraaie plaatjes alweer. Cinematografisch bijzonder sterk. Erg donkere beelden, zwartwit ook gedeeltelijk. Somber en deprimerende aanblik, dat zeker.

Het verhaal zelf was minder aan mij besteed. Misschien dat ik niet 100% de focus had, maar ik begreep er niet zo veel van, of het raakte me ook onvoldoende. Gelukkig kon ik me wel optrekken aan de prachtige visuele stijl.

Nee hoor, ik en mijn vrienden zijn 21/22 en wij houden juist van dit soort films. Uiteraard is het waar dat andere mensen rond mij leeftijd dit niet meer kunnen zien, omdat hun aandacht spanne zo verpest is door internet en telefoons (Tiktok, Instagram, Snapchat en al dat soort rotzooi). Ik vind dat heel triest en vreselijk maar vergeten zullen dit soort films allesbehalve zijn hoor. Dat klinkt namelijk heel kortzichtig van je.