Daughters of the Dust (1991)

Aangekocht door Full Color Entertainment. Krijgt t.z.t. een kleine, gerestaureerde re-release.

Ongeveer vijfentwintig jaar terug regisseerde de Amerikaanse filmmaakster Julie Dash (1952-heden) Daughters of the Dust, een stilistisch onconventioneel drama over een eerste generatie vrije Afro-Amerikanen. Dash werd daarmee direct onderdeel van de nationale filmcanon (2004): Daughters of the Dust was de eerste film van een Afro-Amerikaanse regisseur die een Amerikaanse theaterrelease kreeg. Vandaag gaat een prachtige restauratie van deze bijzondere film in Nederlandse première.

Wie deze film gaat bekijken, kan eigenlijk niet heen om een korte introductie. Daughters of the Dust speelt zich namelijk af in een zeer specifieke context, en biedt een ogenschijnlijk wat ondoordringbaar perspectief op een cultuur die weinig raakvlakken heeft met de onze.

De vrouwen die we volgen zijn zogeheten Gullah; ze stammen af van de Afrikaanse slaven die woonachtig waren in een aantal zuidelijke staten (met name Georgia en South Carolina). Het jaartal dat gegeven wordt is 1902; hieruit kun je afleiden dat de formele afschaffing van de slavernij ruim dertig jaar achter deze vrouwen ligt. Dat lijkt misschien lang, maar als Daughters of the Dust één ding verduidelijkt, dan is het wel dat verleden en identiteit altijd onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. De vrouwen uit de zogeheten Peazant family die in dit drama centraal staan concentreren zich op een volgende stap in hun leven: vanuit het zee-eiland St. Helena Island hopen ze verder naar het Noorden te migreren. Veel wijst erop dat die beslissing meer dan alleen een narratief gegeven is. Het zuiden is de plaats waar vorige generaties onvrij waren, en wie écht vrij wil zijn, moet de onvrijheid soms letterlijk achter zich laten.

In een kleine twee uur schetst Julie Dash in Daughters of the Dust het leven van een groep bijzondere mensen. Slechts spaarzaam maakt ze daarbij gebruik van dialoog. In plaats daarvan vormt beeldtaal de communicatieve kern van de film. Cinematograaf Arthur Jafa (die voor zijn werk bekroond werd op het Sundance festival) slaagt erin om de omgeving deel te laten hebben aan het verhaal. De haast meditatieve beelden van golven in de branding geven herinnering een gezicht. Snelheid was Daughters of the Dust fataal geworden, aangezien de rustgevende stijl ons veel vertelt over de bewoners van het eiland.

Snel wordt duidelijk dat de Gullah-vrouwen onderling sterk van een elkaar verschillen, maar een aantal elementen keren telkens terug: berusting, religie en cultureel bewustzijn. Constant zijn de hoofdpersonen bezig met vragen die een universeel karakter hebben: waar komen we vandaan? waar gaan we naartoe? wat vormt ons tot wie we nu zijn? Het is bijzonder en noemenswaardig dat we deze vragen beantwoord krijgen vanuit het perspectief van de gemeenschap zelf, en niet door de ogen van de/een westerse ‘ander’.

Daughters of the Dust is een aanrader voor kijkers die zich graag verdiepen in (de geschiedenis van) andere culturen, en overweg kunnen met tragere films die vragen om een stukje commitment. Gezegd moet wel dat dit historische document zich niet overal even eenvoudig laat doorgronden. In de kijkervaring weegt dat toch mee, omdat het daardoor lastiger wordt je te verplaatsen in de leefwereld van de hoofdpersonen. Daarnaast laat niet alle visuele poëzie zich met evenveel gemak duiden. Gelukkig neemt dat niet weg dat Daughters of the Dust over de breedte een waardevolle en intrigerende film is. Ik ben blij deze klassieker eens gezien te hebben, en hoop dat het juiste publiek haar weg naar de bioscoop zal vinden.

Julie Dash heeft er zestien jaar over gedaan om haar droomproject gefinancierd en verwezenlijkt te krijgen. Het resultaat is een poëtisch portret van het volk waar ze zelf van afstamt. De Gullahs zijn Afro-Amerikanen die op de eilanden leven langs de kust van South Carolina en Georgia. Het Gullah is een creooltaal, een mengeling van Engels met Afrikaanse elementen. Het klinkt een beetje als Engels met grammaticale fouten en een Caraïbisch accent.

Vier generaties vrouwen komen aan het woord. Het verleden wordt vertegenwoordigd door Nana Peazant, die de slavernij nog als volwassene heeft meegemaakt. Ze heeft een tinnen doos met de zielen van haar Igbovoorouders, en vertelt sagen waarin geschiedenis en magie vermengd zijn. Voor het heden staan haar kinderen en kleinkinderen. Zij maken ruzie over twee mogelijkheden: op het eiland blijven en aan de traditie vasthouden, of naar het vasteland vertrekken en een moderne levensstijl aannemen. Een fotograaf moet dit kruispunt tussen heden en verleden vastleggen. Eula, de vrouw van Nana's kleinzoon Eli, is zwanger als gevolg van een verkrachting - iets wat veelvuldig voorkwam. Het ongeboren kind in haar buik is de stem van de toekomst.

De dialogen worden onderbroken door woordeloze scènes met natuurpracht, aangeleverd door cinematograaf Arthur Jafa. Deze worden ondersteund door dromerige synthesizerklanken en Afrikaans slagwerk. De wijde kleren van de vrouwen zijn wit of indigo - met de kleurstof die ze zelf geteeld hebben. Ook culinaire specialiteiten als yam en okra krijgen aandacht. Het is een eigenzinnige en stijlvolle kennismaking met een relatief onbekende cultuur.

Meer te waarderen als antropologisch document dan als speelfilm.

Bijzondere film over een gemeenschap c.q. familie van recentelijk bevrijde slaven op een geïsoleerd Amerikaans eiland in 1902 waarvan een deel besluit naar het vasteland te gaan. De gemeenschap wordt zo letterlijk gesplitst in de laatsten van de ouden en de eersten van de nieuwen: de gemeenschap staat voor de transitie van slavernij naar vrijheid, van traditie naar moderniteit, van natuurreligie naar christendom, van orale overlevering naar geletterdheid etc maar waarvan de film de les wil leren dat je het verleden – gelijk de zielen van je voorouders – altijd met je meedraagt. De film oogt als een experimenteel, incoherent Shakespeariaans toneelstuk met poëtische teksten en beelden, maar diepgang heb ik in die teksten of beelden niet kunnen vinden waardoor de film moeilijk of ontoegankelijk is zonder te prikkelen. Er zit ook nauwelijks ontwikkeling of variatie in het verhaal zodat de film bovendien eentonig is.

Lijkt me héél sterk?

Wel de eerste "Afro-Amerikaanse vrouw" blijkbaar.

Mij ook

Ik herinner het me niet meer, maar ik mag hopen dat ik het destijds gewoon ben nagegaan en vooral ben vergeten er 'vrouwelijke' voor te zetten.