Nebel im August (2016)

Je recensie zit vol met spoilers! Misschien handig om grote delen van je bericht, de spoilers, voor mensen die jouw bericht lezen voor ze de film gaan bekijken onzichtbaar te maken.

Schokkende film over een van de onderbelichte gruwelen van de Nazi-ideologie: het liquideren van die minderwaardige elementen van de samenleving, die gezien werden als een bedreiging voor het superieure Duitse ras. Geïnspireerd door de lotgevallen van Ernst Lossa (1929-1944) brengt regisseur Kai Wessel deze barbarij voor het voetlicht, zoals die destijds ervaren werd door Lossa en zijn weerloze lotgenoten. Een indrukwekkende wake-up call, want overal ter wereld zie je ook heden ten dage superioriteit ideologieën opduiken. Ze zijn eigenlijk nooit weggeweest tot schade en schande van ons allemaal.

Voor de massale moord op lichamelijk- en psychisch gehandicapte mensen ten tijde van het Nationaalsocialistische Duitsland is volgens mij in films niet veel aandacht geweest. Zeker niet als je die aandacht vergelijkt met aandacht voor de gruwelen op het slagveld, de verschrikkingen in de concentratiekampen of de horreur van de Jodenvervolging. Met de verfilming van de roman Nebel im August van Robert Domes maakt regisseur Kai Wessel een historisch drama dat zonder smeuïge overdrijvingen en domme clichés grote indruk maakt. Nebel im August is een fascinerende, ontroerende en schokkende film.

In het middelpunt staat de 13-jarige Ernst Lossa. De film volgt hem tijdens zijn verblijf in een zorginrichting voor geestelijk- en lichamelijk gehandicapten. Eigenlijk hoort hij daar niet thuis. Hij is niet ziek. Hij vertoont enkel onaangepast en asociaal gedrag, is uit diverse tuchtscholen getrapt en wordt ten einde raad aan de zorg van Dr. Veithausen en zijn kliniek toevertrouwd. Ernst is een slimme jongen en hij merkt al snel dat patiënten zonder aanwijsbare reden verdwijnen. Ernst wordt als een moeilijke maar nobele jongeman gepresenteerd die met de bescheiden mogelijkheden die hem zijn vergund zijn lotgenootjes helpt en zich tegen de berekenende bureaucratie teweer stelt. Een ondeugende jongen met een hart van goud.

Met die sympathieke constatering verandert de film overigens niet opeens in een opbeurende film die in Hollywoodse stijl alle realiteit uit het oog verliest. Nee, bepaald niet. Hoewel er soms glimpjes hoop doorschemeren, laat de film nooit de troosteloze gedachte los dat aan het euthanasieprogramma een goed geoliede moordmachine ten grondslag ligt. Een machine die goed loopt omdat de mensen die de machine voeden, dat met dodelijke efficiëntie doen. Een machine die dodelijk kan doormalen omdat steeds iemand met de haal van een pen blijft beslissen wie van waarde is en wie van generlei waarde is voor de bloei van de Volksgemeinschaft.

Een film met intrigerende personages. De belangrijkste karakters zijn plezierig verfijnd gekenschetst. Neem bijvoorbeeld de figuur Veithausen. Behalve dat hij een ambitieuze adept van het meedogenloze systeem is die nietsontziende beslissingen neemt en koelbloedig zijn orders uitvoert, is hij ook zichtbaar begaan met het lot van zijn patiënten. Hij vertoont merkwaardig ambivalent gedrag. Zijn gedrag is bovendien onvoorspelbaar. De menselijke trekjes die hij laat zien kunnen ineens teniet worden gedaan door het uitspreken van een keiharde diagnose die het noodlot van een patiënt bezegelt. Hij is moeilijk te vatten en ook dat aspect intrigeert.

De ambivalentie is bij meer personages zichtbaar. De personages die daarvan blijk geven, zijn interessant om te observeren. Onder het strak geregisseerde scala van disciplines waarop het regiem van de kliniek drijft, gedijen wroeging en schaamte. Gelukkig kan men zich verschuilen achter het standpunt dat door de kerk wordt ingenomen en dat op een bepaald moment door een bisschop wordt uitgesproken. Iets in de trant van: 'het is voldoende om troost te bieden in plaats van om daadwerkelijk in het geweer te komen'. Voor sommigen werkt dat. Voor sommigen niet.

En dan zijn er natuurlijk ook personages die gewoon gewetenloos zijn en geen troost nodig hebben. Erg intrigerend zijn deze figuren niet. Toch is hun aanwezigheid prettig. Het is prettig dat er figuren rondlopen die niet met een ambivalente verfijning zijn vormgegeven, maar op wie je gewoon zonder verfijning je frustratie kunt afreageren. En dat is nodig want het thema van de film werkt logischerwijs beklemmend.

Regisseur Wessel onthoudt zich in zijn regie van grote gebaren. Hij houdt het bij bedachtzame observaties, gebruikt geen intense kleuren en onderstreept gebeurtenissen slechts af en toe met sfeervolle muziek. De film is wars van alle vormen van sensatiezucht. De doordachte manier van regisseren past goed. Juist door op geen enkel moment gericht de sensatie of het sentiment op te zoeken is het verhaal van Ernst Lossa een schokkend, weerzinwekkend en ontroerend verhaal. De film doet recht aan de 200.000 psychiatrische patiënten die tussen 1939 en 1944 systematisch werden vermoord. Nebel in August is een zeer mooie film over een afgrijselijk onderwerp.

Ik had daar nu niet direct een probleem mee Tenminste nog één iemand die in de film het arische ubervolk vertegenwoordigde.

Op feiten gebaseerd oorlogsdrama over het programma waarmee de Nazi’s het ‘Duitse ras’ wilden zuiveren van onvolkomenheden. De 14-jarige Jenische Ernst Lossa [Ivo Pietzcker] belandt op 5 mei 1944 in een kliniek, officieel vanwege onhandelbaar gedrag. Omdat zijn vader [Karl Markovics] een rondreizende handelaar, hij geen uittreksel uit het bevolkingsregister kan overleggen, zit Ernst vast tussen kinderen en volwassenen die om uiteenlopende redenen een gevaar zijn voor de reinheid van het Arische ras. De kliniek blijkt echter een wachtkamer te zijn dat onderdeel uitmaakt van een euthanasieproject. Om dat programma te versnellen, huurt directeur dr. Veithausen [Sebastian Koch] een verpleegkundige [Henriette Confurius] in om de kinderen snel en efficiënt op een discrete wijze te laten sterven. Indringend drama over een aspect van volksmoord door de Nazi’s waar nog weinig aandacht aan is besteed. Een bijzonder complex onderwerp voor de jeugdige cast, maar Pietzcker is fenomenaal en Wessel weet ook aan de rest van de kinderen indrukwekkende vertolkingen te ontlokken.