Lekcja Martwego Jezyka (1979)

Donkere, sombere, zwaarmoedige film over de laatste maanden van een aan tuberculose lijdende officier van het Oostenrijk-Hongaarse leger. Hij is verbannen naar de absolute uithoek van de monarchie omdat hij van geen nut meer is in een rijk dat de oorlog al verloren heeft en op het punt staat ten onder te gaan. Zo bezien staat zijn lot symbool voor het grotere geheel, de ondergang van het keizerrijk Oostenrijk-Hongarije, dat weldra uiteen zal vallen in een aantal zelfstandige staten. Hoe inmens dat enorme rijk was blijkt uit een goederentrein die het kleine dorpje Turka passeert en afkomstig is uit Pola (nu Pula), helemaal in het uiterste zuidwesten aan de Adriatische zee.

Ulanen-luitenant Alfred Kiekeritz vult zijn dagen met nutteloze diensten met zijn compagnie in een van godverlaten deel van het rijk, voornamelijk bewoond door Polen, Joden en Oekraïners. Het is hetzelfde gebied waar Joseph Roth vandaan kwam, de schrijver van Radetzkymars, dat eveneens een terugblik is op (de ondergang) van de Donaumonarchie. De held van dit verhaal, geschreven door Andrzej Kusniewicz (1904–1993), is zich bewust van zijn naderende dood. Hij houdt zijn blik gericht op de schoonheid van de kunst en verzamelt kunstschatten, in een wereld die alleen nog lijkt te bestaan uit lijken in de modder. Het mooie meisje van het treinstation (Malgorzata Pritulak) is verliefd op hem maar daar heeft hij geen oog voor.

De Polen hadden in die jaren zeventig het patent op dit soort sombere films: Wajda, Zulawsky, er kwam zelden wat vrolijks vandaan. Nu hadden ze ook weinig reden tot lachen in dat geknechte land. Janusz Majewski's film munt uit in prachtige fotografie, met name het besneeuwde spoorwegemplacement, een schilderij dat je zou willen bewaren. Maar kampt ook met een gebrek aan dramatische ontwikkeling, een soort bloedeloosheid, analoog aan het uitdovende leven van de officier. Maar je leert te weinig over hem om je echt betrokken te voelen met zijn lot.