Vaak wordt de filmstroming ‘Tsjechoslowaakse New Wave’ oneigenlijk afgekort tot ‘Tsjechische New Wave’ en worden alleen Tsjechische regisseurs als Miloš Forman, Jirí Menzel en Vera Chytilová als boegbeelden genoemd. De helaas in vergetelheid geraakte Slowaken waren echter net zo belangrijk. Het was nota bene een Slowaakse film van de op de Praagse FAMU afgestudeerde Štefan Uher die zijn medestudenten (en leraren!) inspireerde tot het maken van films die we nu scharen onder deze bijzondere filmbeweging, die maar kortstondig kon floreren onder het Sovjetbewind.

Dat de Slowaken één of andere manier altijd en overal op het tweede plan gezet werden leidde in 1992 uiteindelijk tot ‘de Fluwelen Scheiding’ en daarmee werd de Tweede Slowaakse Republiek een feit. Als kind van de jaren zeventig/tachtig vond ik films uit het Oostblok altijd al intrigerend en gaven ze me een kijkje in die voor ons vrijwel gesloten wereld. Er werd me gevraagd om een lijst samen te stellen omdat ik relatief veel ‘Tsjechische’ films gezien heb. Dat heb ik ook wel, maar het merendeel komt toch uit het land dat toen nog Tsjechoslowakije heette en bovenstaande beweringen werden maar weer eens onderstreept. Daarom nu éérst maar eens een keer ‘ Slowatsjechokije’: mijn favoriete films afkomstig uit Slowakije!

The Sun in a Net (1962) • 3,61

Slnko v Sieti

Zoals gezegd de film die gezien wordt als de eerste film van de Tsjechoslowaakse New Wave. In de film komen dingen voor die je tot dan toe nooit in de Tsjechoslowaakse films zag: onverschillige ouders, een flirtende echtgenoot, tieners die van partner wisselen, een zelfmoordpoging, een slecht gerunde gecollectiviseerde boerderij en het feit dat vele studenten het "vrijwillige" zomerwerk minachtten. Dat de film gewoon door de ballotage kwam gaf ook aan dat er wat rek was gekomen in de altijd starre censuur van die tijd. Neem daarbij de frisse soundtrack van Ilja Zeljenka, het buitengewoon fraaie camerawerk van Stanislav Szomolányi en gave beeldcomposities en het is volledig te begrijpen dat men op het FAMU vanaf toen dacht: “zoiets gaan wij voortaan óók maken!”

Geregisseerd door: Stefan Uher
Met onder meer: Marián Bielik, Jana Beláková en O?ga Šalagová

The Boxer and Death (1962) • 4,00

Boxer a Smrt

Een geweldige vergeten Slowaakse film die een veel groter publiek verdiend! Één van de eerste naziconcentratiekampfilms die al vele jaren voor andere films de schokkende praktijken die zich daar afspeelden onder de mensen bracht. Deze film doet dit niet erg expliciet, maar het komt wel aan. Daarnaast is het een boeiend psychologisch drama waarin de twee botsende karakters niet stereotiep worden neergezet en waarbij beide acteurs Stefan Kvietik en DDR-acteur Manfred Krug (later bekend als Hauptkommissar Paul Stoever in ‘Tatort’) zeer goed voor de dag komen. Van deze film is later de Amerikaanse remake ‘Triumph of the Spirit’ met o.a. Willem Dafoe gemaakt.

Geregisseerd door: Peter Solansin
Met onder meer: Štefan Kvietik, Manfred Krug en Valentina Thielová   

The Shop on Main Street (1965) • 3,90

Obchod na Korze

Ook de eerste Tsjechoslowaakse Oscarwinnaar kwam dus uit Slowakije (al zijn de meningen hierover verdeeld!). Ik ben het niet vaak eens met de keuzes van de Academy, maar in dit geval wel (al weet ik niet wat de concurrentie was!). Geweldig aan de film is de hoofdpersoon, gespeeld door Josef Kroner (uitgeroepen tot Slowaaks acteur van de vorige eeuw. Hij is een laf, miezerig mannetje die constant als eerste aan zichzelf denkt, maar waarvoor je uiteindelijk toch enig begrip en sympathie leert opbrengen, want hij heeft tòch een geweten en wil eigenlijk stiekem goed doen! Ida Kaminska (genomineerd voor de Oscar voor Best Actress in a Leading Role) speelt een demente oude tang waar werkelijk niets mee aan te vangen valt. Daarnaast een sublieme muzikale omlijsting door mijn favoriete filmcomponist uit dat land: Zdenek Liska.

Geregisseerd door: Ján Kadár en Elmar Klos
Met onder meer: Ida Kaminska, Jozef Kroner en Hana Slivková

The Bells Toll for the Barefooted (1965) • 3,33

Zvony pre Bosých

Stanislav Barabáš kon dus meer als alleen Tatort-afleveringen regisseren! Mooi oorlogsdrama in een prachtig ruig besneeuwd landschap. Twee partizanen vangen een Duitser en nemen hem op sleeptouw (want het is nog maar een joch en ze willen hem niet stante pede afknallen). Wat de film zo boeiend maakt is dat door de omstandigheden de rollen van macht en hulpeloosheid constant (dreigen te) worden omgedraaid en dat de winterse ellende een vijand is voor beide partijen. Mooi acteerwerk van Ivan Rajniak, Vlado Müller en Axel Dietrich.

Geregisseerd door: Stanislav Barabas
Met onder meer: Ewa Krzy?ewska, Vlado Müller en Ivan Rajniak

The Return of Dragon (1968) • 3,54

Drak sa Vracia

Een van de weinige films die Gre?ner maakte is een prachtige ballade, vooral dankzij de beklijvende soundtrack. Radovan Lukavský valt op door zijn spel en onheilspellende karakter in deze film en de weer prachtige Emília Vášáryová valt op in iedere film waarin ze verschijnt (zelfs nu nog als bijna tachtiger).

Geregisseerd door: Eduard Gre?ner
Met onder meer: Radovan Lukavský, Gustáv Valach en Emília Vášáryová

322 (1969) • 3,54

Uniek aan deze Tsjechoslowaakse New Wave film is dat de hoofdpersoon een voormalig communistische havik is, maar in deze film tòch wordt afgebeeld als goed mens. Dit vind ik nu mooi aan de films uit deze tijd: ze klagen botheid, gevoelloosheid en gebrek aan fantasie aan. Ze belichten diverse kanten van de personages, ze koesteren tederheid voor hen. Ze lachen steevast uit, soms fijnzinnig, soms hardvochtig. Maar ze doen dat altijd smakelijk en nooit vanuit superioriteit. Ik vond het mooie camerawerk en de begeleidende jazzscore een heerlijke sfeer scheppen en je terugnemen naar het Slowakije van lang geleden.

Geregisseerd door: Dusan Hanák
Met onder meer: Václav Lohniský, Lucyna Winnicka en Josef Abrhám    

If I Had a Gun (1972) • 3,75

Keby Som Mal Pusku

Eigenlijk zou Elo Havetta deze film gaan maken, maar die werd zoals velen op een zijspoor gezet en Stefan Uher kreeg de opdracht. Deze was erg blij met deze opdracht omdat de karakters van jongens in deze film precies van zíjn generatie waren en hij zo dus zijn jeugdherinneringen kon gebruiken ter verlevendiging van de film. We krijgen een mooi beeld van het leven in een Slowaaks plattelandsdorpje waar de mensen - tussen de schermutselingen van de Nazi's en hun Slowaakse trawanten en de partizanen door- hun normale leventje van voor de oorlog proberen voort te zetten. Voor hoofdpersoon Vlado en de andere kinderen is dit lastig omdat de school is gesloten. De verveling drijft ze tot kattenkwaad en streken die soms hilarisch en soms levensgevaarlijk zijn. Leuk aan de film zijn de stukjes waarin een alternatieve werkelijkheid wordt weergegeven en waarin we de fantasie van Vlado aan het werk zien. Vaak worden ze weer behoorlijk ontnuchterend afgekapt door de werkelijkheid.

Geregisseerd door: Stefan Uher
Met onder meer: Marián Bernát, Jozef Gráf en Emília Došeková

Signum Laudis (1980) • 3,50

Onder de troepen van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie waren ook eenheden van Polen, Tsjechen, Slowaken en Slovenen. Zij werden al jaren als minderwaardig binnen het keizerrijk beschouwd en hadden weinig trek om voor hun 'vaderland' te vechten en al helemaal niet tegen mede-Slaven als de Russen en Serviërs. Ze werden daarom ook niet vertrouwd door de Generale Staf en vaak onheus bejegend, maar daarnaast deserteerden er ook constant troepen. Deze film geeft een beeld van hoe dit ging en is tegelijkertijd een registratie van veel van de waanzin van deze oorlog en het desastreuze effect op de gewone soldaat door de eerzucht van de elite die doorgaans ver van het front met de pionnetjes schoof. Vlado Müller is perfect gecast als korporaal Hoferik met zijn enorme gestalte en is geweldig in zijn rol van dommige, plichtsgetrouwe soldaat die zowel door zijn manschappen als zijn meerderen wordt uitgekotst. Hij is toch een van de betere Slowaakse acteurs van de communistische jaren.

Geregisseerd door: Martin Hollý
Met onder meer: Vlado Müller, Ilja Pracha? en Josef Bláha

The Garden (1995) • 3,74

Záhrada

Verrassende ontdekkingen in een oude tuin helpen de dertiger Jakub zichzelf en de wereld beter te begrijpen. Ik vind dit een mooi dromerig sprookje met een excellerende Marian Labuda als de vader van hoofdpersoon Jakub. Het is eindelijk eens een puur filosofische film die lèkker wegkijkt. Voor velen is dit alles tè opzichtig en niet subtiel, maar volgens mij heeft Sulík dat ook gewoon zo bedoeld.

Geregisseerd door: Martin Sulík
Met onder meer: Marián Labuda, Roman Luknár en Zuzana Šulajová

Blind Loves (2008) • 3,61

Slepé Lásky

Regisseur Juraj Lehotsky zag het als een uitdaging om te proberen de wereld te ervaren vanuit het ‘gezichtspunt’ en de emoties van blinden. Hij probeerde dit door vier eenvoudige verhalen over blinde mensen in hun zoektocht naar liefde en geluk te laten zien. Je krijgt niet alleen hun zoektocht te zien, maar ook hun teleurstellingen en hun verwachtingen in het leven. Samen met scenarioschrijver Marek Lescák (van onder meer 'The Garden' van Martin Sulík) schreef hij het scenario, waarbij het leven zelf dikwijls het schrijven beïnvloedde. Een film die met veel liefde voor de geportretteerden is gemaakt en die hun leven prachtig in beeld weet te vangen!  

Geregisseerd door: Juraj Lehotsky
Met onder meer: Peter Kolesár, Iveta Koprdová, Miro Daniel

Zie ook het forumtopic over de Tsjechoslowaakse film.