Danyal 2-7: Tarihsel bir inceleme

Danyal 2-7: Tarihsel bir inceleme Efe U. Bağımsız Araştırmacı efeurluca@gmail.com Özet: Bu makalede yer alan içerik Danyal kitabında bahsedilen 4 krallığın tarihsel bir incelemesidir ve Danyal'ın sembolik yorumlarını ele alarak bu krallıkların tarihsel ve teolojik önemlerini açığa çıkarmayı hedefler. İncilsel kaynaklarla beraber Kilise ve Haham geleneklerine de atıfta bulunularak söz konusu 4 krallığın kimlikleri incelenmiş ve yorumlanmıştır. Öte yandan Ölü Deniz Yazmaları ve rabbinik literatür gibi antik tanıklar makalede sunulan yorumları desteklemekte olup özellikle son krallığın Tanrısal bir Mesih ile ilişkili olduğuna dikkat çekmektedir. Bu makale aynı zamanda Yahudi ve Hıristiyan düşüncesinde ortak bir mesih beklentisinin ve ortak görülebilecek bir Kristolojik Doktrinin varlığını göstermek için erken kilise babalarının ve Hahamların yazılarını inceleyerek ilerliyor. Teolojik ve Kristolojik analizi bir araya getiren bu makale özellikle Danyal'ın yorumlarının eskatolojik önemini vurgulamayı hedeflemektedir. Abstract: The content of this article is a historical analysis of the 4 kingdoms mentioned in the book of Daniel and aims to reveal their historical and theological significance through the symbolic interpretations of Daniel. The identities of these 4 kingdoms are analyzed and interpreted by referring to biblical sources as well as Church and Rabbinic traditions. On the other hand, ancient witnesses, such as the Dead Sea Scrolls and rabbinic literature, support the interpretations presented in the article, noting in particular that the last kingdom is associated with a Divine Messiah. The article also proceeds by examining the writings of the early church fathers and Rabbis to demonstrate the existence of a common messianic expectation in Jewish and Christian thought, and a Christological doctrine that can be seen as common. By combining theological and Christological analysis, this article aims in particular to emphasize the eschatological significance of Daniel's interpretations. Birinci Krallık/Yaratık: Altın Neo-Babil II. Nebukadnezar, Neo-Babil İmparatorluğunun Kurucusu ve Babil'in en iyi Kralı1 bir gün bir giz görür. Bu gizden üzüntüye Kapılır ve Ruhu çöker. [Danyal 2:1] Ve Kral bu gizin anlamını bilmekte o kadar ciddileşirki gizi yorumlamak isteyen yorumcuları yanlış yorumlarlar ise parçalara ayrılacaklarını ve evlerinin çöplüğe çevirileceğini söyler. [Danyal 2:5-9] Fakat yorumcular bu hikayeyi çözemezler ve İdama mahkum edilirler. [Danyal 2:10-13] Bunu duyan Danyal ise Krala gelir ve Yorumcuları öldürmemesi için kendisini feda eder. [Danyal 2:24] Şimdi bu Giz şöyledir: “31 Ey kral, düşünde önünde duran büyük bir heykel gördün. Çok büyük ve olağanüstü parlaktı, görünüşü ürkütücüydü. 32 Başı saf altından, göğsüyle kolları gümüşten, karnıyla kalçaları tunçtan, 33 bacakları demirden, ayaklarının bir kesimi demirden, bir kesimi kildendi. 34 Sen bakıyordun ki, bir taş insan eli değmeden kesilip heykelin demirden, kilden ayaklarına çarparak onları paramparça etti. 35 Demir, kil, tunç, gümüş, altın aynı anda parçalandı; yazın harman yerindeki saman çöpleri gibi oldular. Derken bir rüzgar çıktı, hiç iz bırakmadan hepsini alıp götürdü. Heykele çarpan taşsa büyük bir dağ oldu, bütün dünyayı doldurdu.” [Danyal 2:31-35] Gizin Tamamı Budur. Şöyleki, Danyal 7 ile Danyal 2’deki Görüşler açıkça birbirlerine benzemektedir.2 Danyal Peygamber 7’nci babda şöyle yazar:: “1 Babil Kralı Belşassar'ın krallığının birinci yılında, Daniel yatağında yatarken bir düş ve görümler gördü. Sonra düşünün özetini yazdı; 2 şöyle dedi: ‘Gece bir görünümde göğün dört rüzgarının büyük denize saldırdığını gördüm. 3 Denizden birbirinden farklı dört büyük yaratık çıktı. 4 Birinci yaratık aslana benziyordu, kartal kanatları vardı. Ben bakarken kanatları koparıldı, yaratık yerden kaldırıldı, insan gibi ayakları üzerine durduruldu. Ona bir insan yüreği verildi. 5 İkinci yaratık ayıya benziyordu. Bir yanı üzerinde doğrulmuştu. Ağzında, dişleri arasında üç kaburga kemiği vardı. Ona, ‘Haydi kalk, yiyebildiğin kadar et ye!’ dediler. 6 Sonra baktım, parsa benzer bir başka yaratık Josette Elayi, The History of Phoenicia, s. 190 John J. Collins, Introduction To The Hebrew Bible And Deutero-Canonical Books, 3rd edition, s. 590 1 2 1 gördüm. Sırtında dört kuş kanadı vardı. Bu yaratığın dört başı vardı ve ona egemenlik verilmişti. 7 Bundan sonraki gece görümlerimde korkunç, ürkütücü, çok güçlü dördüncü bir yaratık gördüm. Büyük demir dişleri vardı; yiyip parçalıyor, artakalanı ayakları altında çiğniyordu. Kendisinden önceki yaratıklara benzemiyordu. On boynuzu vardı. 8 Ben gözümü dikmiş boynuzlara bakarken, onların arasından daha küçük başka bir boynuz çıktı. İlk boynuzlardan üçü onun önünde söküldü. Bu boynuzun insan gözü gibi gözleri, böbürlenen bir ağzı vardı.’” [Danyal 7:2-8] Ana Odağımız Şuan Birinci Krallık/Yaratıktır. Danyal, Nebukadnezar’ın gizini Yorumlarken bunu şöyle açıklar: “37 Sen, ey kral, kralların kralısın. Göklerin Tanrısı sana egemenlik, güç, kudret, yücelik verdi. 38 İnsanoğullarını, yabanıl hayvanları, gökte uçan kuşları senin eline teslim etti. Seni hepsine egemen kıldı. Altından baş sensin.” [Danyal 2:37-38] Burada Danyal İlk Krallığın Babil olduğunu söyler. Bu yorum Tarihsel olarak doğrudur. 2 4K552 Bu Ölü Deniz Yazmalarından 4’ncü KumranMağarasında bulunan 4K552’idir. Kutsal Kitap'a ilişkin bir metindir ve 4 Krallık Metni kategorisindedir. İçinde şöyle yazmaktadır: “Şafak söktü ve dört ağaç [...] Bir ağaç yükseldi ve ondan yüz çevirdiler. Ve bana dedi ki: Bu hangi türdendir? Ben de dedim ki ‘Bunu nasıl göreceğim ve anlayacağım?’ Ve bir güzel koku ağacı gördüm. Ve sordum: ‘Senin adın ne?’ Ve o bana cevap verdi: ‘Babil’ […] Ve ona [Diğer Ağaca] dedim ki: Sen İran'a hükmeden kişisin.” Aynı Kategoride Başka bir Yazmada yanı türden bir olayı aktarır: 4K553b Bu Ölü Deniz Yazmalarından 4’ncü Kumran Mağarasında bulunan 4K553b’idir. Kutsal Kitap'a ilişkin bir metindir ve önceki el yazması gibi 4 Krallık Metni kategorisindedir. Odaklanacağımız sütun 2'de şöyle yazmaktadır: “...Ona. Ve ağaçlar kalktı ve ondan yüz çevirdiler…Ve ben dedim: ‘Bunu nasıl göreceğim ve anlayacağım?’ Ve gördüm ki... Ve sordum: ‘Senin adın ne?’ Ve o bana cevap verdi: ‘Babil.’ Ve ona [Diğer Ağaca] dedim ki: ‘Sen 3 İran'a hükmeden kişisin.’ Ve başka bir ağaç gördüm. Ve ona sordum ve ona dedim: ‘Adın ne senin?’ O da bana şöyle dedi…” Bu iki El yazmasından anlıyoruzki İlk Krallık Babildir. Eğer Tarihselliğine gelirsek: Arkeolojik ve Tarihi keşifler, İştar/İanna'yı temsil eden3 aslanların Babil ve Mezopotamya'nın önemli bir sembolü olarak kullanılmıştır.4 İştar genellikle silahlı bir savaşçı tanrıça olarak tasvir edilirdi ve aslan da onun özelliklerinden biriydi.5 İştar Kapısının Tören geçidi Paul Collins. "The Sumerian goddess Inanna (3400–2200 BCE)". s. 114 Benjamin Sass, Joachim Marzahn. Aramaic and figural stamp impressions on bricks of the sixth century B.C. from Babylon, ss. 181-182 5 Jeremy Black, Anthony Green. Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An illustrated dictionary, s. 119 3 4 4 İkinci Krallık/Yaratık: Ayı Ahameniş II. Nebukadnezar’ın Gizinin yorumunun devamında şöyle anlatılır: “39 Senden sonra senden daha aşağı durumda başka bir krallık çıkacak.” [Danyal 2:39] Kral Belşassar'ın Düşünde ise şöyle geçer: “5 İkinci yaratık ayıya benziyordu. Bir yanı üzerinde doğrulmuştu. Ağzında, dişleri arasında üç kaburga kemiği vardı. Ona, ‘Haydi kalk, yiyebildiğin kadar et ye!’ dediler.” [Danyal 7:5] Bu kısım aynı şekilde Belşassar'ın ileride gördüğü başka bir Düş ile bağlantılıdır: “3 Gözlerimi kaldırıp bakınca kanal kıyısında duran bir koç gördüm; iki uzun boynuzu vardı. Boynuzlardan daha geç çıkanı öbüründen daha uzundu. 4 Koçun batıya, kuzeye, güneye doğru boynuz attığını gördüm. Hiçbir hayvan ona karşı koyamıyor, kimse onun elinden kurtaramıyordu. Koç dilediği gibi davrandı ve gitgide güçlendi.” [Danyal 8:3-4] Önceden vermiş olduğum yazılarda zaten bunun Persler olduğunu görürüz. Fakat burda iki Boynuzlu der, o zaman bu ne demektir? Bu soruyu Danyal yorumunda yazar: “20 Gördüğün iki boynuzlu koç Med ve Pers krallarını simgeler.” [Danyal 8:20] İki boynuzlu koç, Medler ve Perslerin, Büyük Kiros liderliğinde birleşen iki gücünü temsil ettiği için mükemmel bir semboldür. Danyal, bu düşü Kral Belşassar'ın üçüncü yılında (M.Ö. 553–539) yorumlamıştır. Bu, Medler ve Perslerin müttefik olarak birleştiği zamana denk gelir. Danyal'dan önce yaşamış olan Peygamberler Yeşaya ve Yeremya, Babil'in Medler tarafından yenilgiye uğratılacağını bildirmiştir: “17 Gümüşe değer vermeyen, Altını sevmeyen Medler'i Onlara karşı harekete geçireceğim. 18 Oklarıyla gençleri parçalayacak, Bebeklere acımayacak, Çocukları esirgemeyecekler. 19 Ben Tanrı, Sodom ve 5 Gomora'yı nasıl yerle bir ettimse, Kildaniler'in yüce gururu, Krallıkların en güzeli olan Babil'i de yerle bir edeceğim. [Yeşaya 13:17-19] “11 Okları bileyin, Ok kılıflarını doldurun! RAB Med krallarını harekete geçirdi, Amacı Babil'i yok etmek. RAB öcünü, tapınağının öcünü alacak.” [Yeremya 51:11] Danyal'ın ayının ağzındaki üç kaburgadan bahsetmesi de tarihsel açıdan Babile, Lidyaya ve Mısıra yayılmış bir imparatorluğa sahip olan Med-Perslerle ilgilidir.6 Sembol olarak verilen hayvan çok uygundur7 çünkü Ahameniş İmparatorluğu şiddetliydi ama tıpkı güçlü ama diğer Hayvanlara kıyasla daha yavaş olan bir ayı gibi yavaş yavaş genişledi. 3 Medeniyete yayılmış Ahameniş Böylece, Ahameniş İmparatorluğu'nun Nebukadnezar'ın rüyasındaki ikinci krallık olduğu sonucuna varabiliriz. Fakat günümüzde ikinci krallığın kimliği sorgulanmaktadır, çünkü Liberal akademisyenler ikinci ve üçüncü krallığı Persler ve Medleri ayrı ayrı tanımlamaktadır. İlk bakışta bu argüman mantıklı gibi görünse de, Danyal'a yapılan daha ayrıntılı incelemeler bunun imkânsız olduğunu ortaya koymaktadır. Tarihte Persler ve Medler'in “Ahameniş İmparatorluğu” olarak birleştiklerini görüyoruz.8 Ayrıca Greg Legge, A Beginner's Guide to the Rapture: and the History of Christ's Return, s. 75 7 Morris Jastrow, Jr., Immanuel Benzinger, The Jewish Encyclopedia, C. II s. 611 8 Charles Rollin, The Ancient history of the Egyptians, Carthaginians, Assyrians, Babylonians, Medes and Persians, Macedonians and Grecians, C. II, s. 67 6 6 Hakimiyeti de birlikte paylaşmışlardır.9 Ve Peygamber Danyal, Persler ve Medlerden bahsederken onları ayırmaz ve aynı kefeye koyar. [Danyal 5:18; 6:8-15] Dolayısıyla hem Tarihsel hem de Kutsal Kitap açısından Modernist iddiaların asılsız olduğunu görüyoruz. Dr. Robert J. M. Gurney bu konuda iyi bir takım argümanlar sunmaktadır.10 Üçüncü Krallık/Yaratık: Bronz Makedonya II. Nebukadnezar’ın Gizinin yorumunun devamında şöyle anlatılır: “...Sonra bütün dünyada egemenlik sürecek tunçtan üçüncü bir krallık çıkacak.” [Danyal 2:39] Kral Belşassar'ın Düşünde ise şöyle geçer: “Sonra baktım, parsa benzer bir başka yaratık gördüm. Sırtında dört kuş kanadı vardı. Bu yaratığın dört başı vardı ve ona egemenlik verilmişti.” [Danyal 7:6] Bu kısım aynı şekilde Belşassar'ın ileride gördüğü başka bir Düş ile bağlantılıdır: “Ben bu olayı düşünürken, batıdan ansızın gözleri arasında çarpıcı bir boynuzu olan bir teke geldi. Yere basmadan bütün dünyayı aştı. 6 Güç ve öfkeyle, kanalın yanında durduğunu gördüğüm iki boynuzlu koça doğru koştu. 7 Öfkeyle saldırdığını, koça vurup boynuzlarını kırdığını gördüm. Koçun tekeye karşı duracak gücü yoktu; teke koçu yere vurup çiğnedi. Koçu onun elinden kurtaracak kimse yoktu. 8 Teke çok güçlendi, ama en güçlü olduğu sırada büyük boynuzu kırıldı. Kırılan boynuzun yerine, göğün dört rüzgarına doğru çarpıcı dört boynuz çıktı. 9 Bu boynuzların birinden başka bir küçük boynuz çıktı; güneye, doğuya ve Güzel Ülkeye [İsrail'e] doğru yayılarak çok güçlendi. [Danyal 8:5-9] Burda iki adet bireyden bahsediliyor, çift boynuzlu bir Koç ve 4’e ayrılan bir Teke. Önceki bölümde’de bahsettiğim gibi Ahamenişler Medlerin ve Perslerin Alireza Shapour Shahbazi, The Oxford handbook of Iranian history, s. 131 Dr. Robert J. M. Gurney, God in Control: An Exposition of the Prophecies of the Book of Daniel, Fs. 5: The Medes and Persians, ss. 1-8 9 10 7 birleşiminde oluşur. Çift boynuzlu Koç bunu iyi bir şekilde temsil eder. Bu Teke ise İskender'in Makedonyasıdır. Danyal şöyle yazar: “21 Teke Grek Kralı'dır; gözleri arasındaki büyük boynuz birinci kraldır. 22 Kırılan boynuzun yerine çıkan dört boynuz, ulusundan çıkacak dört krallığı simgeliyor. Ama ilk kral kadar güçlü olmayacaklar.” [Danyal 8:21-22] Tarihsel olarak bildiğimiz üzere Büyük İskender, Makedonya [Yunanistan] İmparatoru olarak Med-Pers İmparatorluğunu devirdi.11 Onlarla savaştı, Perslerin kaderini belirleyen12 Gaugamela Savaşında büyük bir zafer kazandı13 ve Babil'i ele geçirdi. Gaugamela Muharebesin’de İskender’in Belirleyici hamlesi ve Son Hücumu Flavius Arrianus, Anabasis Alexandri, C. III, s. 167 Robert Curley, The Science of War: Strategies, Tactics, and Logistics, s. 39 13 Simon Hornblower, Antony Spawforth, Oxford Classical Dictionary, s. 58 11 12 8 İskender'in Gaugamela zaferinin Çivi yazısıyla tafsiri Gaugamela Muharebesi İskender'in Pers seferlerinde çok büyük bir etki bırakmıştır. Bu muharebede Pers ordusu iskender'in ordusunun 3 misli idi.14 Muharebe sırasında İskender'in süvarileri III. Darius'un hattında bir gedik açınca III. Darius kaçmak zorunda kaldı.15 Bu muharebe tarihçiler arasında Persleri fiilen bitiren bir muharebe olarak bilinir.16 330 baharında İskender kuzeye, Medya'ya yürüdü ve başkentini işgal ederek17 savaşı kazandı. Bu aynı zamanda Med-Pers ittifakına da son verdi. İncil'de de 1. Makabiler'de bu olaydan bahsedilir: “1 Filip'in oğlu Makedonyalı İskender Kittim bölgesinden gelip Persler'in ve Medlerin Kralı Darius'u yenmiştir. Önceden Yunanistan Kralı olan İskender Kral Darius'un yerini aldı. 2 Birçok savaşa girişti, bir çok kaleyi ele geçirdi ve oradaki kralları öldürttü. 3 Böylece dünyanın uçlarına dek ilerledi, ulusları birbiri ardına yağma etti. Onun karşısında Meydan Larousse, C. V, s. 15 Ana Britannica, C. IX, s. 311 16 Deniz Serhad Sezer, Tarihte Pers-Makedon Mücadelesi, s. 2899 17 A.B. Bosworth, Conquest and Empire: The Reign of Alexander the Great, s. 91 14 15 9 dünya susunca tutku dolu yüreği sevinçle doldu. 4 Büyük kuvvetler topladı, iller, uluslar ve prensler ona boyun eğip vergi vermeye başladı.” [1. Makabeler 1:1-4] Gene Tarihsel bir açıdan incelersek görürüz ki İskender'in ölümünden sonra Makedonya Krallığı 4’e ayrılır. Bu gene Kitab-ı Mukaddeste geçer. [Danyal 11:4, 1. Makabeler 1:6-7] Makedonya İmparatorluğu hızlı fetihleriyle tanındığı için sembol olarak verilen hayvan çok uygundur. Makedonya'nın Haritası İncilsel destek dışında ise Erken dönem kilise ve Haham gelenekleri de bu görüşü desteklemektedir. Örnek olarak, bir Erken Dönem Kilise Pederi olan Romalı Hippolitus şöyle yazar: “Üçüncü canavar olan leopar ise Yunanlılar anlamına geliyordu. Çünkü Perslerden sonra Makedonyalı İskender, resmin üzerindeki pirinçten de anlaşılacağı gibi, Darius'u yıkarak egemenlik gücünü elde etti. Ve bir kuşun dört kanadına sahip olduğunu söyleyerek, İskender'in krallığının nasıl bölündüğünü bize en açık şekilde öğretti. Çünkü dört baştan söz ederken, dört kraldan, yani o krallıktan çıkanlardan söz etti. Çünkü İskender ölürken krallığını dört bölüme ayırdı.”18 Bunun aynısını Kudüslü Kiril der.19 Benzer bir şekilde, Midraş Tanhçuma’da şöyle yazar: Romalı Hippotilus, Mesih ve Deccal Üzerine, 24 Kudüslü Kiril, Katekik Dersi, 15:13 18 19 10 “‘Senden sonra senden daha aşağı olacak başka bir krallık yükselecek; Ve onun pirinçten uylukları olacak’ Yunanistan krallığını ifade eder.”20 Benzer Yahudi—Haham geleneklerinde bu Ortodoks tefsiri görülmektedir. Gene Midraş’ta buna benzer rivayetler geçmektedir. Örnek olarak Tançuma Buber’de şöyle geçer: “‘VE BRONZ:’ Bu, hepsinin en küçüğü olan Yunanistan krallığını ifade eder.”21 Sonuç olarak, hem Yahudi, hemde Hristiyan Geleneklerinde ve Danyal’ın kendisinde üçüncü Krallık Makedonya Krallığıdır. Tarihsel eleştiride ise durum aynen böyledir. Dördüncü Krallık/Yaratık: Demir Roma II. Nebukadnezar’ın Gizinin yorumunun devamında şöyle anlatılır: “40 Dördüncü krallık demir gibi güçlü olacak. Çünkü demir her şeyi kırıp ezer. Demir gibi tümünü kırıp parçalayacak. 41 Ayaklarla parmakların bir kesiminin çömlekçi kilinden, bir kesiminin demirden olduğunu gördün; yani bölünmüş bir krallık olacak bu. Öyleyken onda demirin gücü de bulunacak, çünkü demiri kille karışık gördün. 42 Ayak parmaklarının bir kesimi demirden, bir kesimi kilden olduğu gibi, krallığın da bir bölümü güçlü, bir bölümü zayıf olacak. 43 Demirin kille karışık olduğunu gördüğüne göre halklar evlilik bağıyla birbirleriyle karışacaklar, ama demirin kille karışmadığı gibi onlar da birbirine bağlı kalmayacaklar.” [Danyal 2:40-43] Kral Belşassar'ın Düşünde ise şöyle geçer: “7 Bundan sonraki gece görümlerimde korkunç, ürkütücü, çok güçlü dördüncü bir yaratık gördüm. Büyük demir dişleri vardı; yiyip parçalıyor, artakalanı ayakları altında çiğniyordu. Kendisinden önceki yaratıklara benzemiyordu. On boynuzu vardı. 8 Ben gözümü dikmiş boynuzlara bakarken, onların arasından daha küçük başka bir boynuz Midraş Tançuma, Terumah 7:2 Midraş Tançuma Buber, Terumah 6:1 20 21 11 çıktı. İlk boynuzlardan üçü onun önünde söküldü. Bu boynuzun insan gözü gibi gözleri, böbürlenen bir ağzı vardı.” [Danyal 7:7-8] Şimdi buradaki sorun Danyal’ın bize bir isim vermemesi, ancak tanımlamaların Roma imparatorluğuna mükemmel bir şekilde uymasıdır. Dördüncü krallık, kendinden önce gelen krallıkları ezip geçerek onlardan çok daha güçlü olarak tanımlanır. Bu, M.Ö. 168 yılında, Lucius Aemilius Paullus ve P. Cornelius Scipio Nasica'nın Perseus'u savaş esiri olarak aldıkları ve Makedonya'ya son verdikleri Üçüncü Makedonya Savaşı sırasında Pydna Savaşı'nda gerçekleşmiştir. Bu savaşta Fil orduları kullanılmıştır.22 Bu Muharebe o kadar etkili oldu ki, Pydna'dan sonra Helenistik Doğu'da hiç kimse Roma'ya karşı etkili bir direniş gösteremedi. Hatta şöyleki, 21-22 Haziran'da bir Ay Tutulması olmuştu. Romalılar bu Ay Tutulmasını zâten biliyordu ve bunu kendi avantajlarına kullandılar.23 Ayetlerdeki “Gördüğün gibi demirle çamur birbirine karıştı, onların soyundan gelenler de birbirleriyle birleşecekler; ama demir çömlekle nasıl birleşmezse, onlar da birbirlerine yapışmayacaklar” ifadesi, Roma İmparatorluğu'nu mükemmel bir şekilde tanımlamaktadır. M.S. Dördüncü yüzyılın sonunda Roma İmparatorluğu ikiye bölünmüştü. “Dehşet verici ve korkunç” Romalıların yaptığı kölelik ve zulümleri ifade eder. “Son derece güçlü” Roma İmparatorluğu'nun gücüne işaret eder. Demir ve Dördüncü Canavar ile Dördüncü Krallık/Yaratık arasındaki tüm bu paralellikler, her ikisinin de aynı zât’ten bahsettiğini göstermektedir. Tarihsellik dışında ise, ilk Kilise babaları ve Hahamlar da bunun Roma olduğu konusunda hemfikirdi. Haham Malbim şöyle demiştir: “Burada demir metaforu, Roma krallığı olan dördüncü krallığı sembolize ederek açıklanmıştır.”24 Benzer şekilde, Metzudad Davud de şöyle açıklamıştır: “...Bu, demir olarak ima edildiğini gösterir çünkü demir her şeyi ezer ve düzleştirir. Demirin her şeyi ezip dümdüz etmesi gibi, dördüncü krallık da Babil ve Medler'den geriye kalanlar da dahil olmak üzere tüm bu krallıkları ezip dümdüz edecektir. Bu, egemenliği Yunan krallığının John M. Kistler, War Elephants, s. 149 Spencer C. Tucker, Battles that Changed History, s. 64 24 Haham Malbim, Danyal Tefsiri, 2:40:1 22 23 12 genişlemesinden sonra yayılacak olan Roma krallığıdır, tıpkı bacakların ve ayakların göbek ve ayakların altında konumlanması gibi.”25 Benzer şekilde, Haham Moşe Nosson Rubenstein da şöyle açıklamıştır: “Ve Boşluğa olan bu bağlılık bir başkasının üzerine Boşluk getirir ve bu nedenle Roma da her şeyi yok eder. Ve bu nedenle Daniel şöyle der: 'Büyük demir dişler' ve şöyle der: ‘Ama dördüncü krallık demir kadar güçlü olacak; tıpkı demirin her şeyi ezip parçalaması gibi - ve parçalanan demir gibi - o da tüm bunları ezip parçalayacak’”26 Hahamlar dışında, Yahudi Talmudu bu konuda hemfikirdir: “Danyal kitabında dünyaya hükmedecek olan dördüncü imparatorlukla ilgili olarak şöyle yazılmıştır: ‘Ve bütün dünyayı yiyip bitirecek, ve onu çiğneyip parçalayacak.’ (Danyal 7:23) Rabbi Yoḥanan şöyle der: ‘Dünyayı yiyip bitirecek olan bu imparatorluk, adı tüm dünyaya yayılmış olan kötü Roma İmparatorluğu'dur.’”27 İlk Kilise de bu konuda hemfikirdi. Örneğin, Romalı Aziz Hippolytus şöyle yazmıştır: “Sonra [Danyal] şöyle diyor: ‘Dördüncü bir canavar, korkunç ve korkunç; demir dişleri ve pirinç pençeleri vardı’. Bunlar Romalılardan başka kimlerdir?”28 Kudüslü Kiril de aynı şeyi söylemiştir: “Dördüncü canavar, yeryüzünde bütün krallıkları aşacak olan dördüncü bir krallık olacaktır. Ve bu krallığın Romalıların krallığı olduğu, Kilise yorumcularının geleneği olmuştur… bu yüzden dördüncü krallık şimdi Romalıların krallığıdır.”29 Ayetlerde ki On boynuza gelirsek. On Boynuz Romalıların 10 Kralını temsil eder. [Danyal 7:24] Haham Raşi şöyle yazar: Metzudat Davud, Danyal Tefsiri, 2:40:2 Haham Moşe Nosson Rubenstein, Ner Mitzvah, 1:33 27 Talmud, Avoda Zara, 2b:2 28 Romalı Hippotilus, Mesih ve Deccal Üzerine, 25 29 Kudüslü Kiril, Katekik Dersi, Fısıh 15:13 25 26 13 “Melek ona bunların Roma tahtına çıkacak olan on kral olduğunu açıkladı.”30 Danyal, bu On Boynuzu şöyle tefsirler: “24 On boynuz bu krallıktan çıkacak on kraldır. Bunlardan sonra öncekilerden farklı bir başka kral ortaya çıkıp üç kralı tahtlarından indirecek. 25 Yüceler Yücesini kötüleyen sözler söyleyecek, O'nun kutsallarına baskı yapacak. Belirlenen zamanları, yasaları değiştirmeyi amaçlayacak. Kutsallar üç buçuk yıl için eline teslim edilecekler. 26 Ama mahkeme kurulacak, onun egemenliğine son verilecek, büsbütün yok edilecek.” [Danyal 7:24-26] On Birinci Boynuz Büyük Konstantin’i temsil eder. Aile geçmişi çok mütevazıydı, ebeveynlerinin hiçbiri kraliyet soyundan gelmiyordu. Annesi Helena alt sınıflarda doğmuştu, babası ise Romalı bir subaydı.31 dört hükümdar [Maximinus Daza, Licinius, I. Konstantin ve Maxentius] arasında bir dizi iç savaş [Tetrarşi İç Savaşları] patlak verdi ve Konstantin üç düşmanına karşı zafer kazanarak M.S. 324 Yılında Roma İmparatorluğu'nun hükümdarı oldu.32 Bu, Danyal'ın küçük boynuzun diğer üç boynuzu yeneceği kehanetinin gerçekleşmesidir. Yâni sonuç olarak, Dördüncü Zât Roma İmparatorluğu, on boynuz Roma'nın on Kralı, ve On birinci Boynuz ise Kostantindir. Son Krallık/Yaratık: El değmemiş Taş, Tanrının Krallığı Son olarak, II. Nebukadnezar’ın Gizinin yorumunun sonunda şöyle anlatılır: “44 Bu krallar döneminde Göklerin Tanrısı hiç yıkılmayacak, başka halkın eline geçmeyecek bir krallık kuracak. Bu krallık önceki krallıkları ezip yok edecek, kendisiyse sonsuza dek sürecek. 45 İnsan eli değmeden dağdan kesilip gelen taşın demiri, tuncu, kili, gümüşü, altını parçaladığını gördün. Ulu Tanrı bundan sonra neler olacağını krala açıklamıştır. Düş gerçek, yorumu da güvenilirdir.” [Danyal 2:44-45] Haham Raşi, Danyal Tefsiri, 7:7:5 Sezareyalı Eusebius, Vita Constantini, 1:13-17 32 Kevin W. Kaatz, Voices of Early Christianity: Documents from the Origins of Christianity, s. 248 30 31 14 Kral Belşassar'ın Düşünde ise şöyle geçer: “9 Ben bakarken Tahtlar kuruldu, Eskiden beri var Olan yerine oturdu. Giysileri kar gibi beyaz, Başındaki saçlar yün gibi apaktı. Tahtı alev alev, Tekerlekleri kızgın ateş gibiydi. 10 Önünden ateşten bir ırmak çıkıp akıyordu. Binlerce binler O'na hizmet ediyordu; On binlerce on binler Önünde duruyordu. Mahkeme kuruldu, Kitaplar açıldı.” [Danyal 7:9-10] Devamında: “13 Gece görümlerimde insanoğluna benzer birinin göğün bulutlarıyla geldiğini gördüm. Eskiden beri var Olan'ın yanına doğru ilerledi, O'nun önüne getirildi. 14 Ona egemenlik, yücelik ve krallık verildi. Bütün halklar, uluslar ve her dilden insan ona tapındı. Egemenliği hiç bitmeyecek sonsuz bir egemenlik, krallığı hiç yıkılmayacak bir krallıktır.” [Danyal 7:13-14] Bu Düşün yorumu ise şöyledir: “27 Göklerin altındaki krallıklara özgü krallık, egemenlik ve büyüklük kutsallara, Yüceler Yücesinin halkına verilecek. Bu halkın krallığı sonsuza dek sürecek, bütün uluslar ona kulluk edip sözünü dinleyecek.” [Danyal 7:27] Burda açıkça bu Krallığın normal olmadığı, ve bunun bir Dünyasal değil, Spiritüal bir Krallık olduğunu görürüz. Fakat bu Krallığı daha fazla incelediğimizde Derin bir Kristolojik hazine olduğunu görürüz. İncili, özelliklede Yeni Ahiti okuduysak eğer bunu İsa’ya benzetmemiz normaldir. Çünkü İsa, İncil'de sonsuz Krallığa sahip bir Kral olarak nitelendirilir. (İbraniler 1:8; ak. Mezmur 45:6) Hristiyanlar ise burda yanlış değildir çünkü bırakın Kilise geleneğini, Haham gelenekleri bile bunun Mesihsel bir Kehanet olduğunu savunur. Ama bu ayetler direkt olarak Matta veya diğer havariler tarafından alıntılanmaz. Burada İnsanoğlu'nun göğün bulutları ile birlikte geldiği söylenmektedir. Yeni Ahit'te insanoğlu Şabat'ın Efendisidir (Matta 12:8) ve Tanrı'nın Krallığı'nın yakın olduğunu vaaz etmiştir. (Markos 1:14-15) Ve İsa'nın kendisi de kendisinin İnsanoğlu olduğunu söylemiştir (Matta 26:64, Markos 14:62, Luka 22:67-70) ve hatta apokrif kitap 1. Enok bile İnsanoğlu'nu 15 Mesih olarak tanımlar. (1. Enok 48:10) Metzudat Davud33 ve Haham Raşi’de İnsanoğlu’nun Mesih olduğunu yazar.34 Yahudi Talmudun’da şöyle yazar: “Haham Alexandri şöyle der: ‘Haham Yehoşua ben Levi, Mesih'in gelişiyle ilgili iki tasvir arasında bir çelişki ortaya koyar.’ Şöyle yazılmıştır: ‘Göklerin bulutlarıyla birlikte insan oğluna benzer biri geldi...ve ona egemenlik, yücelik ve krallık verildi...onun egemenliği sonsuz bir egemenliktir’ (Danyal 7:13-14). Ve şöyle yazılmıştır: ‘İşte, kralınız size gelecek; o adil ve muzafferdir; alçak gönüllüdür ve bir eşeğe, bir sıpaya binmiştir’ (Zekeriya 9:9). Rabbi Alexandri şöyle açıklar: ‘Eğer Yahudi halkı kurtuluşu hak ederse, Mesih mucizevi bir şekilde göğün bulutlarıyla gelecektir. Eğer kurtuluşu hak etmezlerse, Mesih alçakgönüllü bir şekilde ve bir eşeğe binerek gelecektir.’”35 Ve aynı Talmud Danyal 7'yi bir Mesihsel kehanet olarak gösterir.36 Yahudiler ona inanmadıkları için İsa bir Eşekle geldi. (Markos 11, Yuhanna 12:15, Matta 21) Ve İkinci Gelişinde bulutlarla birlikte gelecektir. (Markos 14:61-64) İsa'ya göklerdeki ve yerdeki tüm yetki verilmiştir. (Matta 28:18, Efesliler 1:20-22) Yani Danyal'daki Beşinci Yaratık, Beşinci Krallık Mesih'in Ebedi Krallığı'dır. Hahami geleneklere bakacak olursak ise, Haham İbn Ezra şöyle yazar: “Bu bahsedilen Krallık, Mesih'in Krallığıdır.”37 Çomat Anah ise şöyle yazar: “‘Ve sonsuza dek ayakta kalacaktır.’ Bu, gelecekte açıklanacak olan Mesih'in krallığını ifade eder.”38 Tannaim olan Eliezer ben Hurkanus ise şöyle yazar: “...Ve onların zamanında Davut'un Oğlu olan Dal ortaya çıkacak. ‘Ve bu kralların zamanında göklerin Tanrısı asla yıkılmayacak bir krallık kuracak.’”39 Metzudat Davud, Danyal Tefsiri, 7:13:1 Haham Raşi, Danyal Tefsiri, 7:13:1 35 Talmud, Sanhedrin, 98a:13 36 Talmud, a.g.e, 98a:12 37 İbn Ezra, Danyal Tefsiri, 2:44:1 38 Çomat Anah, Danyal Tefsiri, 2:44 39 Eliezer ben Hurkanus, Pirkei De-Rabbi Eliezer, 30:12 33 34 16 Davud oğlu, İncil'de geçtiği gibi İsa Mesih’tir. (Matta 1) Dal ise Davud oğludur. (Yeremya 23:5-6; 33:15-16, Zekeriya 3:8; 6:12-13) Devamında, Haham Malbim ise şöyle der: “Ayetler Diyorki, ‘Mesih'in Zamanında…’”40 Midraş’da şöyle geçer: “Alternatif olarak, Roma'nın köklerinden filizlenecek olan Mesih'i görürler ve Danyal’ın: ‘Gece görümlerimde insanoğluna benzer birinin göğün bulutlarıyla geldiğini gördüm.’ dediği gibi sevinirler.”41 Gene Midraş'ta şu sözler aktarılır: “Mesih kimin soyundan gelecek? Zerubbabel'den. Ona neden Zerubbabil denmişti? Çünkü Babil'de doğmuştu. Zerubbabil kimin soyundan geliyordu? Söylendiği gibi Davut'tan: ‘Süleyman'ın oğlu Rehoboam, onun oğlu Aviya, Delaya ve Anani yedi kişiydi.’ (1. Tarihler 3:10-24) Anani kime işaret eder? Söylendiği gibi Mesih'e: ‘Çünkü kim küçük şeylerin gününü küçümsedi? Bu yedi kişi bile Zerubbabil'in elindeki zıpkını sevinçle görecekler.’ (Zekeriya 4:10) Ve başka bir yerde de yazılmıştır: ‘Gece görümlerimde insanoğluna benzer birinin göğün bulutlarıyla geldiğini gördüm.’ (Danyal 7:13)”42 Bu Midraş’ın farklı bir Fıshında aynı şeyler tekrarlanır: “Danyal 7'de Mesih Hakkında şunlar belirtildi: ‘Gece görümlerimde insanoğluna benzer birinin göğün bulutlarıyla geldiğini gördüm.’”43 Bemidar Rabba’da şöyle geçer: “Mesih kral, nereden türetilmiştir? Yazıldığı gibi: ‘Denizden denize, ırmaktan ülkenin uçlarına dek egemenlik sürecek.’ (Mezmurlar 72:8) Kara üzerinde, nereden türetilmiştir? Yazıldığı gibi: ‘Bütün krallar, bütün uluslar ona boyun eğecek, ona kulluk edecekler.’ (Mezmurlar 72:11) Ve şöyle der: ‘Ve işte, göklerin bulutları arasında... Ona egemenlik, Haham Malbim, Yeremya Tefsiri, 23:6:1 Midraş, Agadat Bereşit, 23:1 42 Midraş Tançuma, Toldot, 14:2 43 Midraş Tançuma Buber, Toldot, 20:1 40 41 17 onur ve krallık verildi ve bütün halklar, uluslar ve diller ona hizmet edecek.’ (Danyal 7:13-14)”44 Jül Einstein şöyle yazar: “Ve söylendiği gibi Kral Mesih İsrail'de büyüyecek, ‘Ve göğün bulutlarıyla parlayacaklar.’” (Danyal 7:13)”45 Jül Einstein, devamında şöyle aktarır: “O zaman Davut oğlu Mesih, yazıldığı gibi bulutların üzerinde gelecektir: ‘Gece görümlerimde insanoğluna benzer birinin göğün bulutlarıyla geldiğini gördüm.’ Daha sonra ‘Ona egemenlik, yücelik ve krallık verildi.’ (Danyal 7:13-14)”46 Heişalot Rabbati’de şöyle geçer: “Mesih'in ete kemiğe bürünerek göründüğünü ya da melek olarak göründüğünü öğretmelisiniz. Bu zaten Danyal tarafından açıklanmıştır, ona göre, Mesih göğün bulutlarıyla parlar ve zaten bir insandır. (Danyal 7:13)”47 Haham Musa de Leon ise şöyle açıklar: “Bazıları bu dünyada galip geldi ve hepsi Kral Mesih'in gelişinde, Yisrael 'ülkede tek ulus' (Hezekiel 37:22), Kutsal Olan'ın önünde tek ulus olduğunda galip gelecektir. Bu, 'Ve onları ülkede tek bir ulus yapacağım' ayetinin anlamıdır ve insanoğluna benzer birinin göğün bulutlarıyla geldiğini gördüm’ (Danyal 7:13) diye yazıldığı gibi, yukarıda ve aşağıda hüküm sürecektir. Bu Kral Mesih'tir, çünkü şöyle yazılmıştır: ‘Bu krallar döneminde Göklerin Tanrısı hiç yıkılmayacak, başka halkın eline geçmeyecek bir krallık kuracak.’ (Danyal 2:44)”48 Bemidar Rabba, 13:14 Otzar Midraşim, Haham Şimon Bar Yohay’ın Midraş’ı, 6 46 Otzar Midraşim, Haham Vayoşha’nın Midraş’ı, 9:1 47 Heişalot Rabbati, 38:2 48 Haham Musa de Leon, Zohar: Toldot, 19:186 44 45 18 Haham Musa bin İsserles ise şunu der: "Bütün bunlar, günümüzde dördüncü canavarın döneminde hızla çıkacak olan Kral Mesih'e atıfta bulunmaktadır.”49 Bulabildiğim Haham Gelenekleri bunlardır. Kilise Gelenekleri ise bu konuda aynıdır. Mesela, Antakyalı İgnatiyus şöyle yazar: “Zamanın başlangıcından önce Baba tarafından doğmuş olan O, Söz Tanrı'dır, biricik Oğul'dur ve sonsuza dek aynı kalacaktır; çünkü peygamber Danyal, ‘O'nun krallığının sonu olmayacak’ der.”50 Latin Peder Tertüllianos şöyle der: “Mesih'in ikinci gelişi hakkında Danyal şöyle demiştir: ‘Gece görümlerimde insanoğluna benzer birinin göğün bulutlarıyla geldiğini gördüm. Eskiden beri var Olan'ın yanına doğru ilerledi, O'nun önüne getirildi. Ona egemenlik, yücelik ve krallık verildi. Bütün halklar, uluslar ve her dilden insan ona tapındı. Egemenliği hiç bitmeyecek sonsuz bir egemenlik, krallığı hiç yıkılmayacak bir krallıktır.’”51 Tertüllianos, Markiyona Reddiyesinde benzer iddiaları sayıklar: “Kutsal Yazılar'ın da gösterdiği gibi, Danyal'ın kendisine de açıkça İnsanoğlu olarak, Yargıç olarak göğün bulutları içinde geleceği bildirilmişti.”52 Papa II. Gregorius şöyle yazar: “...Bu, dördüncü krallığın ortadan kalkmasına neden olacak olan Kral Mesih'in Krallığı'dır.”53 Haham Musa Bin İsserles, Göğe Ermiş Tevrat, 3:83:4 Antakyalı İgnatiyus, Manisalılara Mektup, 6 51 Kartacalı Tertüllianos, Yahudilere bir Cevap, 14 52 Kartacalı Tertüllianos, Markiyona Karşı Cevâb, 4:10 53 II. Gregorius, Savaş Örneklendirisi, 5:14 49 50 19 İrinaios şöyle yazar: “O [İsa] kutsal Rab'dir, Mükerrem'dir, Öğüt Veren'dir, Görünüşü Güzel'dir ve Kudretli Tanrı'dır, (Yeşaya 9:6) bütün insanların Yargıcı olarak bulutlar üzerinde gelir; (Danyal 7:13) Kutsal Yazılar O'nun hakkında bütün bunları önceden bildirmiştir.”54 İrinaios, gene aynı şeyleri başka yerlerde sayıklar: “İsa onları kurtarmak için ilk yanlarına indi; ama ikinci kez bulutlar üzerinde gelecek. (Danyal 7:13)”55 Haham gelenekleri konusunda Jean Calvin şunları söyler: “Yahudiler, bu ayetlerin ancak Mesih’in ebedî hükümranlığı olarak anlaşılabileceği konusunda bizimle hemfikirdir.”56 Kilise ve Haham gelenekleri dışında ise, Ölü Deniz Yazmalarında’da bu ayete Kristolojik bir anlam yüklenmiştir. Kumran Halkı, Ölü denizin yakınlarındaki bir Halktır. Ölü Deniz Yazmalarının Tutucuları olarak bilinirler. Ölü Deniz Yazmalarından bir kısmını incelersek, Danyal'ın bize vermiş olduğu son Krallığın Paralel tefsirlerini bu yazmalarda bulmamız mümkündür. Örnek olarak, Dördüncü Kumran mağrasında bu Yazma bulunmuştur: İrinaios, a.g.e, 3:20:11 İrinaios, a.g.e, 4:33:1 56 Jean Calvin, Commentaries on the Book of the Prophet Daniel, C. I, s. 181 54 55 20 4K246 Bu 4K246'dır, Tanrı'nın Oğlu Metni veya Aramî Kıyameti olarak da adlandırılır. Danyal'ın Apokrifonu olarak da adlandırılır. Metinde 2 Sütun vardır, bunlardan biri kısmi hasarlı olmakla birlikte şu şekilde çevrilmiştir: Sütun 1: 1 [...] Onun üzerine yerleşti ve tahtın önüne düştü 2 [...] Ebedi kral. Sen öfkelisin ve yılların 3 [...] Seni görecekler ve hepsi sonsuza dek gelecek. 4 [...] Büyük, zulüm yeryüzüne gelecek. 5 [...] Ve kentte büyük kıyım. 6 [...] Asur'un ve Mısır'ın Kralı 7 [...] Ve o yeryüzünde büyük olacak; 8 [...] Onlar yapacaklar ve herkes hizmet edecek 9 [...] Büyük olarak adlandırılacak ve adıyla anılacak. Sütun 2: “Ona Tanrı'nın oğlu denecek, onlar da ona En Yüce Olan'ın oğlu diyecekler. Bir görümün kıvılcımları gibi, onların krallığı da öyle olacak; yeryüzünde birkaç yıl hüküm sürecekler ve her şeyi ezecekler; bir halk başka bir halkı, bir kent başka bir kenti ezecek... Tanrı halkı ortaya çıkıp 21 herkesi kılıçtan geçirene dek. Onun krallığı sonsuz bir krallık olacak ve bütün yolları doğruluk ve dürüstlük içinde olacak. Yeryüzü doğruluk içinde olacak ve herkes barışacak. Yeryüzünde kılıç duracak ve bütün kentler ona saygı gösterecek. O, tanrılar arasında büyük bir Tanrı'dır. Onunla savaşacak; halkları onun eline verecek ve herkesi onun önüne atacak. Krallığı sonsuz bir krallık olacak, Bütün uçurumlar onun olacak.”57 Gördüğünüz gibi, burada Son Krallığın Tahtına sahip birey Tanrı ve en yücelerin oğlu olarak adlandırılır. Bu İncil'de İsa’nın isimlerinden birisidir. [Markos 1:1, Yuhanna 5:15-18; 10:30-36] Aynı şekilde, bu yazmada Tanrı oğlu “tanrılar arasında büyük bir Tanrı” olarak tasvir edilir. Hem Danyal, hemde Yeni ahit'in Mesih’e hemde Cennetin Krallığına verilen Tasvirler Bu Yazmada Tanrının Krallığına aftedilir. Fakat, Bizim Kumran yazmaları ile olan incelemelerimiz burada sonlanmamaktadır. Diğer bir Kumran Yazmasında benzer tasvirler açık bir şekilde Mesih’e atfedilir. 4K252 Bu 4K252’dir. Kategorisi ise Yaratılış kitabı Tefsiridir. Bu yazmada şu sözler aktarılır: “Yahuda kabilesinden egemenlik kaldırılmayacak. İsrail hüküm sürdüğü sürece, Davud'un tahtında oturan biri eksik olmayacak. Çünkü «asa», krallık ahdidir, İsrail'in binleri ise «ayaklardır». Adaletin Mesih'i, Bu ve sonraki Çeviriler için Florentino García Martínez’e Teşekkürlerimi sunarım. 57 22 Davud'un dalı gelene kadar. Krallık ahdi, halkı üzerinde sonsuz nesiller boyunca ona ve soyuna verilmiştir.” Kumran halklarının Kristolojisi burda bitmiyor, devamında şu Yazmamızı argüman olarak sunabilir: 4K521 Bu gördüğümüz Mesih Kıyameti yazmasıdır. Kendisi, Mesihi ve ileride geldiğinde ne yapacağını anlatır. Şöyle yazar: “Çünkü gökler ve yer Mesih'i dinleyecek ve içlerindeki her şey kutsal kurallardan yüz çevirmeyecek. Rab'be hizmet etmek isteyen sizler cesaretlenin! Boş Yüreklerinde umut besleyenler, belki de Rab'le karşılaşmayacak mısınız? Çünkü Rab dindarları görecek, onları adlarıyla çağıracak, yoksulların üzerine ruhunu koyacak, sadık olanları gücüyle yenileyecek. Çünkü dindarları sonsuz kraliyet tahtında onurlandıracak, tutsakları özgür kılacak, körlere görme yeteneği verecek, eğrileri düzeltecek. Her zaman umut edenlere sarılacağım. Merhametiyle yargılayacak ve hiç kimseden iyi işlerin meyvesi geciktirilmeyecek ve Rab, tıpkı söylediği gibi, var olmayan harika eylemler gerçekleştirecek, çünkü ağır yaralıları iyileştirecek ve ölüleri diriltecek, uysallara müjde verecek, muhtaçlara cömertçe verecek, sürgünlere yol gösterecek ve açları zenginleştirecek.” 23 Burada Mesih, Göklerin ve yerlerin dinlediği ve Sonsuz Kraliyet tahtına oturan birisi olarak tasvir eder. Bu tasvir, Danyal Peygamberin verdiği tasvirle uyuşmaktadır. Ve devamı ise hâla gelmektedir! Bir başka Yazmada gene aynı şeyler Mesih'e aftedilir. 4K174 Bu gördüğümüz Eskatolojik Tefsirdir. Şöyle aktarır: “Böylece suçluluk duygusuna kapılıp tuzağa düşerler. Ve YHWH Davut'a bir krallık kuracağını bildirir. YHWH şöyle der: ‘Senden sonra soyunu yükselteceğim ve krallığının tahtını sonsuza dek kuracağım. ‘Ben ona baba olacağım, o da bana oğul olacak.’ Bu, yasanın yorumcusuyla birlikte ortaya çıkacak olan Davut'un dalını ifade eder” Kumran halkı aynı şekilde burda 2’nci Mezmur’a verdikleri tefsir ile beraber Antik Haham geleneği olan Cennetteki 2 Güç Doktrinine bir atıfta bulunur.58 Şöyleki, bu tavsirler Kumranlılarca gene Tanrıya aftedilir. Bu Konu hakkında detaylı bilgi için Alan F. Segal, Two Powers in Heaven Kitabını okuyabilirsiniz. 58 24 4K200 Bu Yazma, İkinci Kanon olarak sınıflandırılan Tobit Kitabına bir Tefsir benzerî bir rol üstlenmektedir. Yazmada şöyle yazar: “Bu olay ve başınıza gelenler... ona. Ve onlar hayrete düştüler, onun büyük işini kutsadılar ve kendilerine göründüğü için hayrete düştüler. Tobit böyle konuştu ve Tanrı'ya övgüler içeren bir ilahi yazdı ve şöyle dedi: ‘Krallığı sonsuzluğa dek sürecek olan, cezalandıran ve merhamet eden, en derin Şeol'e indiren ve uçurumdan büyük ve muazzam bir şekilde çıkaran yaşayan Tanrı kutsanmıştır. Onun elinden kim kaçabilir? Ey İsrailoğulları, sizi aralarına dağıttığı için bütün ulusların önünde O'na şükredin; O'nun büyüklüğünü anlatın ve O'nu her canlının önünde yüceltin, çünkü O sizin Rabbiniz ve Tanrınız'dır.’” Görüldüğü gibi, Tobit’in konuşmasında Tanrıya sonu olmayan bir Krallık atfedilmiştir. Tabiki’de diyeceklerimiz bunlarla sınırlı değildir. 4K200’e benzer olarak Dua temalı diğer bir Kumran yazıtında ise benzer etmenler bulunmaktadır. 25 4K434a Bu metinde şu sözler sarfedilir: “...Yoksulların kederiyle avunmak için [...] halkları yok etmek, ulusları ve kötüleri parçalamak için [...] göklerin ve yerin işlerini yenilesin ve onlar sevinsin ve görkemi tüm dünyayı doldursun [...] kefaret edecek ve iyilikte yüce olan onları teselli edecek. İyi [...] meyvesini ve iyiliğini yemek [...] Bir adam annesini nasıl teselli ederse, Yeruşalim'i de öyle teselli edecek [...] Nişanlısıyla nişanlı gibi sonsuza dek yaşayacak, çünkü tahtı sonsuza dek sürecek ve görkemi [... ] ve bütün halklar [...] ve onunla birlikte gitti [...] arzu edilen, [...] ihtişam [...] En Yüce Olan'ın adı kutlu olsun [...] Kurduğun Yasa [...] yasalarının kitabı için bana [...] merhamet etsin.” Buradaki Tanrı figürü’nün59 Tahtının sonsuz olduğunu görürüz. Son olarak, bir başka el yazmasında gene benzer konulara değinilmiştir. 59 Dua Metni olduğu için çok yüksek ihtimal Tanrı’ya [YHWH] atıfta bulunuyor. 26 4Q213 Bu gördüğümüz yazma 4Q213’tür. Aramî Levi Dökümanı olarakta bilinir. Şöyle aktarılır: “Onun sırlarını bilemeyecekler, kapılarından giremeyecekler, ne de [...] surlarını yıkabilecekler, ne de [...] hazinesinin kaynağını görebilecekler [...] ve onunla kıyaslanabilecek hiçbir değer yoktur [...] hikmeti arayın [...] ki kendini ondan gizlemiştir [...] ve hiçbir eksiklik yoktur [...] gerçeği arayan herkes [...] kitap ve öğretiş ve bil[geli]k, onlara [öğre]tin [...] onlara rehberlik edeceksiniz [...] büyük. Onlara da kitaplardan [...] vereceksiniz [...] önderler ve yargıçlar olacaksınız [...] ve hizmetkârlar [...] ve aynı zamanda kâhinler ve krallar [...] krallığın [...] son bulmayacaktır [...] tümüyle [...] büyük bir görkemle geçecektir.” Görüldüğü gibi, eski Kumran topluluğu Hahamlar gibi Danyal’ın son Krallığını Kristolojik Mesihsel bir Krallık görmüşlerdir. Bu konuda daha çok yazabilirim fakat burada kesmek istedim. Umarım yardımı dokunmuştur. 27 Kaynakça -Josette Elayi, The History of Phoenicia, (15 Mayıs 2018, Lockwood Press) -John J. Collins, Introduction To The Hebrew Bible And Deutero-Canonical Books, (1 Ocak 2018, 3’ncü Basım, Fortress Press) -Paul Collins. The Sumerian goddess Inanna (3400–2200 BCE), (1994) -Benjamin Sass, Joachim Marzahn. Aramaic and figural stamp impressions on bricks of the sixth century B.C. from Babylon, (2010) -Jeremy Black, Anthony Green. Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An illustrated dictionary, (1 Mayıs 1992, University of Texas Press) -Greg Legge, A Beginner's Guide to the Rapture: and the History of Christ's Return, (28 Mayıs 2019, FriesenPress) -Morris Jastrow, Jr., Immanuel Benzinger, The Jewish Encyclopedia, (1902, Funk & Wagnalls Company), C. II -Charles Rollin, The Ancient history of the Egyptians, Carthaginians, Assyrians, Babylonians, Medes and Persians, Macedonians and Grecians, (1 Mart 2018, Palala Press), C. II -Alireza Shapour Shahbazi, The Oxford handbook of Iranian history, (16 Şubat 2012) -Dr. Robert J. M. Gurney, God in Control: An Exposition of the Prophecies of the Book of Daniel, Fs. 5: The Medes and Persians, (1980, Walter Ltd) -Flavius Arrianus, Anabasis Alexandri, (1884, Londra: Hodder & Stoughton) -Robert Curley, The Science of War: Strategies, Tactics, and Logistics, (1 Kasım 2011, Door Britannica Educational Publishing) -Simon Hornblower, Antony Spawforth, Oxford Classical Dictionary, (2003) -Deniz Serhad Sezer, Tarihte Pers-Makedon Mücadelesi, (29 Kasım 2024) -A.B. Bosworth, Conquest and Empire: The Reign of Alexander the Great, (1988, Cambridge University Press) -John M. Kistler, War Elephants, (2006, Greenwood Press) -Spencer C. Tucker, Battles that Changed History, -Kevin W. Kaatz, Voices of Early Christianity: Documents from the Origins of Christianity, -Jean Calvin, Commentaries on the Book of the Prophet Daniel, (1853, Edinburgh) 28