Historia Ostrowi Mazowieckiej
Historia Ostrowi Mazowieckiej
Pierwsze wzmianki o Ostrowi Mazowieckiej pochodzą z 1414 r.
W 1434 książę mazowiecki Bolesław IV nadał lokowanej na prawie chełmińskim wsi prawa miejskie.
XVI wiek
[edytuj | edytuj kod]W 1514 r. księżna Anna nadała miastu prawo odbywania 4 jarmarków rocznie i 1 targu tygodniowo, co przyspieszyło rozwój miasta. Liczba jarmarków była liczbą znaczną, ponieważ zwykle w przywilejach przyznawano prawo do 3. Daty jarmarków przedstawiały się następująco: święto nawrócenia świętego Pawła (25 stycznia), czwarta niedziela postu (między 1 marca i 4 kwietnia), Zielone Świątki (między 10 maja i 13 czerwca), święto Mateusza apostoła (21 września). Targi miały odbywać się co tydzień, początkowo jako dzień targów wyznaczono wtorek. Jednak w niedługim okresie, z przyczyn nieznanych, przeniesiono go na czwartek (obecnie targi odbywają się w poniedziałki).
Po włączeniu w 1526 r. przez Zygmunta I Mazowsza do Korony, miasto odczuło ożywienie handlu i kultury.
Podczas panowania Zygmunta Augusta, ostrowskie probostwo zostało nadane sekretarzowi królewskiemu, doktorowi obojga praw, Andrzejowi Patrycemu Nideckiemu. Miało to istotny wpływ na rozwój życia kulturalnego w mieście. Założone przez wyżej wspomnianego Bractwo Literackie przy kościele parafialnym, pozwoliło na połączenie życia religijnego z szeroko pojętym życiem towarzyskim.
XVI-XIX wiek
[edytuj | edytuj kod]W II poł. XVI wieku, będąc siedzibą starostwa grodowego, Ostrów przekroczyła jak na owe czasy imponującą liczbę mieszkańców: 3 tysiące.
Wiek XVII w. i liczne wojny przyniosły kres dalszemu rozwojowi miasta. Następne lata to powolny okres dźwigania się z upadku. Pojawili się też pierwsi osadnicy żydowscy. W raporcie z 1792 r. o stanie miasta Ostrowi[1] zapisano, iż miasto miało 130 domów, z których sześć należało do ludności żydowskiej, trzy do skarbu państwa (dom edukacyjny, kancelaria i dom szpitalny). Razem mieszkało w Ostrowi 867 osób (732 chrześcijan, 135 wyznania mojżeszowego)[1].
Mieszkańcy Ostrowi aktywnie uczestniczyli we wszystkich zrywach narodowowyzwoleńczych, od insurekcji kościuszkowskiej po powstanie styczniowe (duże bitwy z udziałem Ostrowiaków pod Nagoszewem i Stokiem).
W 1865 r. liczba ludności przekroczyła poziom 5 tysięcy (3362 Żydów, 1848 chrześcijan i 23 innych) przy 585 posesjach[2].
Lata 1914–1945
[edytuj | edytuj kod]
I wojna światowa nie przyniosła miastu zniszczeń. Natomiast II wojna światowa była ogromnym ciosem dla miasta i jego mieszkańców. Rozpoczynająca się 8 września 1939[3] okupacja niemiecka to tragiczny okres dla miejscowej społeczności, głównie żydowskiej, poddawanej masowym egzekucjom, m.in. w tzw. „ostrowskim pierścieniu śmierci”[4] (Biel – 655[4] zamordowanych, Guty-Bujno, Gąsiorowo – ok. 400[4], Zgleczewo Szlacheckie – ok. 500[4]).
Pozostałą w Ostrowi Mazowieckiej grupę Żydów – ok. 500 osób[5], w większości starców i kobiety z dziećmi – w dniu 11 listopada 1939 roku naziści zgładzili w masowej egzekucji w pobliskim lesie. W 1943 lub 1944 roku na rozkaz Niemców ciała ofiar ekshumowano i wywieziono[6].
W 1941 r. w okolicznych miejscowościach Niemcy utworzyli obozy dla jeńców sowieckich – w Grądach (Stalag 324) i w Komorowie (Stalag 333)[7].
Na terenie powiatu ostrowskiego zorganizowano obwód AK „Opocznik”, liczący w sierpniu 1943 prawie 2000 zaprzysiężonych.
Jedną z najbardziej spektakularnych akcji AK był udany zamach na niemieckiego starostę powiatowego dr Reinharda Ekerta, przeprowadzony 25 maja 1943 w centrum miasta[8].
Na skutek tego Niemcy od razu przystąpili do szeroko zakrojonej akcji odwetowej wymierzonej w ludność cywilną. W dniach 25 i 26 maja zastrzelili 10 mieszkańców Ostrowi Mazowieckiej, a 26 maja około 140 Polaków w pobliżu wsi Guty-Bujno. Natomiast 29 maja dokonali obławy na pociąg relacji Ostrołęka-Wyszków. Około godziny 13.00 zatrzymani zostali wywiezieni w grupach 12-osobowych na miejsce straceń w lesie nieopodal miejscowości Skuszew pod Wyszkowem. Według danych zamieszczonych na pomniku znajdującym się na miejscu zbrodni rozstrzelano wówczas 250 osób, ale obecnie nie jest możliwe ustalenie dokładnej liczby zamordowanych[9].
Kończący się z wkroczeniem Armii Czerwonej na początku września 1944 okres okupacji niemieckiej pozostawił miasto zniszczone w 60%, zginęło ok. 11,5 tys. mieszkańców, głównie Żydów[10].
Po 1945 r.
[edytuj | edytuj kod]Okres powojenny to odbudowa zniszczonego miasta, budowa zakładów przemysłowych (ZURAD, BUMAR, Zakład Mleczarski Ostrowia, Fabryka Mebli itp.).
Lata 90. to okres dynamicznych przemian i gospodarczego rozwoju.
Żydzi w Ostrowi Mazowieckiej
[edytuj | edytuj kod]
Geneza nazwy miasta Ostrów Mazowiecka
[edytuj | edytuj kod]Etymolodzy spierają się, czemu miasto zawdzięcza swoją nazwę. Jedni uważają, że słowo ostrów lub ostrowa oznaczało bór, czyli 60 barci. Inni, że drabinkę przygotowaną z wierzchołka drzewa iglastego, po której bartnik dostawał się do barci na tzw. podkur, lub po prostu znamię (signum), którym bartnicy oznaczali swe barcie. Nazwa miasta w toku dziejów ulegała znaczącym zmianom. Zaczynając od wieku XV, kiedy to nazwa brzmiała Ostrowo, w akcie lokacyjnym Ostrowya 1434, poprzez Ostrowia, w wieku XIX miasto zwano Ostrów Mazowiecki, Ostrów Łomżyński lub Ostrów w ziemi łomżyńskiej. W okresie międzywojennym używano dwóch nazw, mianowicie: Ostrowia Mazowiecka i Ostrów Mazowiecki. Badania źródłowe nad nazwą miasta i jego herbem prowadził w tym czasie Jan Dołęga-Zakrzewski – burmistrz Ostrowi Mazowieckiej. W grudniu 1926 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zatwierdziło nazwę Ostrów Mazowiecka. Kazimierz Nitsch proponował inną nazwę – Ostrowia Mazowiecka – która nie została przyjęta.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Ostrów Mazowiecka w XVIII-XIX w. (do 1863 r.), [w:] Stanisław Russocki (red.), Ostrów Mazowiecka. Z dziejów miasta i powiatu, Warszawa 1975, s. 90.
- ↑ Adam Dobroński, Ostrów Mazowiecka w XVIII-XIX w. (do 1863 r.), [w:] Stanisław Russocki (red.), Ostrów Mazowiecka. Z dziejów miasta i powiatu, Warszawa 1975, s. 98.
- ↑ Mieczysław Bartniczak: Eksterminacja ludności w powiecie Ostrów Mazowiecka w latach okupacji hitlerowskiej (1939-1944). Rocznik Mazowiecki, t. 5, 1974, s. 158.
- ↑ a b c d Mieczysław Bartniczak: Eksterminacja ludności w powiecie Ostrów Mazowiecka w latach okupacji hitlerowskiej (1939-1944). Rocznik Mazowiecki, t. 5, 1974, s. 156.
- ↑ Mieczysław Bartniczak: Eksterminacja ludności w powiecie Ostrów Mazowiecka w latach okupacji hitlerowskiej (1939-1944). Rocznik Mazowiecki, t. 5, 1974, s. 160–162.
- ↑ Miejsce egzekucji ludności żydowskiej (obwodnica miasta). Wirtualny Sztetl.
- ↑ Mieczysław Bartniczak: Eksterminacja ludności w powiecie Ostrów Mazowiecka w latach okupacji hitlerowskiej (1939-1944). Rocznik Mazowiecki, t. 5, 1974, s. 152–153.
- ↑ Mieczysław Bartniczak: Eksterminacja ludności w powiecie Ostrów Mazowiecka w latach okupacji hitlerowskiej (1939-1944). Rocznik Mazowiecki, t. 5, 1974, s. 180–182.
- ↑ Natalia Lenda, Pociąg dowiózł ich na miejsce egzekucji: rozstrzelanie 53 mężczyzn w Pasiekach (5 czerwca 1943), „Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego”, 2022, nr 36, s. 152.
- ↑ Ostrów Mazowiecka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-09-13].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jan Zakrzewski: Zbiór materiałów do monografii miasta Ostrowi Mazowieckiej, Urząd Miasta Ostrów Mazowiecka, Warszawa-Ostrów Mazowiecka 2004, s. 145.
- Adam Zakrzewski: Geneza nazwy i herbu Ostrowi Mazowieckiej, w: Ostrów Mazowiecka. Z dziejów miasta i powiatu, KiW, Warszawa 1975, s. 368–380.
- Mieczysław Bartniczak: Ostrów Mazowiecka i okolice. Panorama historyczno-krajoznawcza, IWZZ, Warszawa 1987, s. 34–35.
- Adam Czesław Dobroński: Dzieje Ostrowi Mazowieckiej do 1914 roku, Ostrów Mazowiecka 2007, s. 206.
- Stanisław Russocki (red.): Ostrów Mazowiecka. Z dziejów miasta i powiatu, Warszawa 1975 r.