lynx   »   [go: up one dir, main page]
Przejdź do zawartości

Praga (Warszawa)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy Warszawy. Zobacz też: inne znaczenia słowa Praga.
Praga
część miasta Warszawy
Ilustracja
Ulica Ząbkowska przy ulicy Targowej
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Miasto

Warszawa

Prawa miejskie

1648

W granicach Warszawy

1791

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Praga”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Praga”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Praga”
52°15′07″N 21°03′03″E/52,251981 21,050831
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Miasto Praga (1705)
Nadanie praw miejskich Pradze przez króla Władysława IV Wazę (dokument przechowywany w AGAD)
Most Kierbedzia i Praga widziane z wieży Zamku Królewskiego (1873)

Praga – centralna część prawobrzeżnej Warszawy (leżąca na wschód od Wisły), dawniej miasto.

Nazwą tą bywa określana cała prawobrzeżna część stolicy[1][2].

Podział administracyjny

[edytuj | edytuj kod]

W okresie międzywojennym istniało starostwo grodzkie Warszawa-Praga utworzone 5 lipca 1928[3] i obejmujące całą prawobrzeżną Warszawę w ówczesnych granicach, czyli okręgi-dzielnice: 14. Praga-Północ I, 15. Praga-Południe I, 17. Grochów, 18. Golędzinów, 24. Targówek i 25. Bródno. Numery odpowiadały rzymskim numerom komisariatów Policji Państwowej, co było kontynuacją numeracji cyrkułów, jak ówcześnie nazywano dzielnice.

Od lat 50. podział był na dzielnice:

a następnie prawobrzeżna część miasta podzielona była tylko na dwie dzielnice, gdyż połączono Pragę Północ II z Pragą Śródmieście w Pragę północ III i Pragę Południe II z Wawrem w Pragę-Południe III:

Po kolejnych zmianach podziału administracyjnego miasta od 2003 prawobrzeżna część miasta dzieli się na siedem dzielnic:

Jednak określanie ich wszystkich mianem Pragi jest dyskusyjne[4].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Historyczna Praga była osadą, leżącą nad Wisłą naprzeciwko Starego Miasta i Mariensztatu, wzmiankowaną po raz pierwszy w 1432. Jej nazwa pochodzi od czasownika „prażyć” (wypalać), gdyż została założona na terenach po wypalonym lesie[5].

Miasto Praga

[edytuj | edytuj kod]

Wieś szlachecka Praga położona była w 1580 w powiecie warszawskim ziemi warszawskiej województwa mazowieckiego[6].

Praga została założona przez biskupa kamienieckiego Michała Działyńskiego[7]. 10 lutego 1648 r. król Władysław IV Waza nadał Pradze prawa miejskie. Miasto uzyskało m.in. prawo wyłaniania władz miejskich z burmistrzem, rajcami, wójtem i ławnikami, zakładania cechów, prowadzenia handlu wodnego i lądowego, wydawania wyroków w sprawach cywilnych i kryminalnych oraz organizowania czterech jarmarków w roku[8]. Dysydentom zabroniono posiadania nieruchomości, a Żydom prowadzenia handlu[8].

W XVIII wieku na prawym brzegu Wisły znajdowały się trzy jurydyki:

Praga Biskupia uzyskała lokację miejską w 1648 roku, zdegradowana w 1794 roku[9].

W 1791 Pragę przyłączono do Warszawy na mocy ustawy Prawo o miastach, znoszącej wszelkie jurydyki, a uchwalonej przez Sejm Czteroletni[10]. Faktyczne jej włączenie nastąpiło w 1794[10].

Praga podczas zaborów i wojen

[edytuj | edytuj kod]
Targ bydła na Pradze, 1912

W XVII, XVIII i XIX wieku Praga była wielokrotnie niszczona i palona: podczas potopu szwedzkiego, szturmu i rzezi Pragi (4 listopada 1794), w latach 1806–1811 przy budowie fortyfikacji podczas wojen napoleońskich oraz w czasie powstania listopadowego (bitwa o Olszynkę Grochowską i bitwa pod Wawrem).

W 1816 ustanowiono oddzielny urząd burmistrza dla Pragi, który został zniesiony w 1832[11].

Powstanie dworców Petersburskiego, Terespolskiego i mostu Kierbedzia przyspieszyło rozwój gospodarczy Pragi i spowodowało szybki wzrost liczby ludności[12][13]. Rosnący popyt na produkty żywnościowe i drewno oraz nowe możliwości wykorzystania kolei do transportowania towarów z terenów Cesarstwa Rosyjskiego (w tym zboża i bydła) sprzyjały funkcjonowaniu tam wielkich targowisk[14]. W 1882 na posesji znajdującej się między ulicami: Targową, Ząbkowską i Brzeską otwarto istniejący do dzisiaj bazar Różyckiego[15].

Cyrkuł Praga był ostatni w numeracji – VII, VIII oraz XII. Następnie został on podzielony na dwa XIV i XV staropraski i nowopraski, które miały być później nazwane okręgami Praga-Północ i Praga-Południe.

W 1869 uruchomiono niewielki wodociąg zaprojektowany przez Alfonsa Grotowskiego[16]. Został on zamknięty w 1896 po doprowadzeniu na Pragę sieci wodociągowej z lewobrzeżnej części miasta[16].

W 1913 Praga liczyła ok. 90 tys. mieszkańców, głównie robotników i kolejarzy oraz osób napływających do Warszawy ze wschodnich terenów Królestwa[12].

5 sierpnia 1915 wycofujące się na wschód wojska rosyjskie wysadziły w powietrze wszystkie trzy warszawskie mosty (Kierbedzia, Poniatowskiego oraz most przy Cytadeli). Rosjanie opuścili Pragę 9 sierpnia 1915[17].

Płonąca Warszawa we wrześniu 1939, na pierwszym planie Targówek, dalej Praga

Zabudowa Pragi, w znaczącej części drewniana, ucierpiała w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939[18][19].

Po kilkudniowych walkach, 15 września 1944, Praga została wyzwolona spod okupacji niemieckiej przez oddziały Armii Czerwonej i Wojska Polskiego[20][21]. W tym czasie w prawobrzeżnej Warszawie mieszkało ok. 130 tys. osób[22], co stanowiło ok. połowę ludności z okresu sprzed powstania warszawskiego[23]. Wśród nich prawie nie było mężczyzn w wieku 18–50 lat, wywiezionych wcześniej przez Niemców do Rzeszy[24]. Front na Wiśle odciął Pragę od elektrowni, gazowni i stacji wodociągów; nie było elektryczności, telefonów i nie kursowały tramwaje[25]. Pragę szybko podłączono jednak do niewielkiej elektrowni w Falenicy[26] i uruchomiono straż pożarną[27].

Podczas II wojny światowej Praga została zniszczona w 25%[28]. Zniszczeniu uległo ok. 85% największych zakładów przemysłowych[29]. W mniejszym stopniu ucierpiały mniejsze zakłady przemysłowe i rzemieślnicze oraz budynki mieszkalne[30]. W ciągu kolejnych czterech miesięcy Praga znajdowała się na linii frontu, z czego przez pierwsze sześć tygodni nie tylko od strony Wisły, ale również od strony północnej[29]. Miasto było w tym czasie intensywnie ostrzeliwane przez Niemców[29].

Praga współcześnie

[edytuj | edytuj kod]

Podczas II wojny światowej Praga nie uległa tak dużym zniszczeniom jak lewobrzeżna część Warszawy. Już jesienią 1944 miały tu swe tymczasowe siedziby nowe władze. W kolejnych latach na Pradze zlokalizowano jedne z największych zakładów przemysłowych w Warszawie – Fabrykę Samochodów Osobowych oraz zbudowano Stadion Dziesięciolecia. Jednak przez kolejne dziesięciolecia Pragę zaniedbano. Brakowało inwestycji w infrastrukturę mieszkaniową (do dziś można tu znaleźć budynki z widocznymi zniszczeniami wojennymi), kulturę (nieliczne teatry i kina), komunikację.

W tej części miasta zachował się przez długie lata specyficzny praski folklor (zwyczaje mieszkańców[31] zauważalne m.in. w ubiorze[32], handel na Bazarze Różyckiego, kapliczki na podwórkach kamienic itp., stosunkowo dużo tradycyjnych zakładów rzemieślniczych). Dopiero w ostatnich latach przybyło na Pradze inwestycji: część budynków poddano renowacji (na przykład kamienice wzdłuż ulicy Ząbkowskiej, czy zabytkowe obiekty położone na terenie Warszawskiej Wytwórni Wódek „Koneser”), w 2022 roku zakończono budowę II linii metra na wschód od Wisły, prowadzona jest modernizacja linii tramwajowych. Praga zaczęła cieszyć się zainteresowaniem artystów i turystów – powstało tu wiele galerii i małych lokali gastronomicznych, w nowych budynkach coraz chętniej osiedlają się nowi mieszkańcy.

Muzeum Warszawskiej Pragi

W 2007 utworzono Muzeum Warszawskiej Pragi[33]. Od 2015 działa ono we własnej siedzibie przy ul. Targowej 50/52 jako oddział Muzeum Warszawy.

Dużym atutem Pragi jest brzeg Wisły, który ma charakter zbliżony do naturalnego[34].

Praga w administracji kościelnej

[edytuj | edytuj kod]

W Kościele katolickim Praga jest centralnym ośrodkiem diecezji warszawsko-praskiej, utworzonej w 1992. Katedrą diecezji jest bazylika św. Michała i św. Floriana.

Na Pradze znajduje się również drugi kościół o randze katedry – sobór metropolitalny Świętej Równej Apostołom Marii Magdaleny, który jest katedrą diecezji warszawsko-bielskiej i zarazem główną cerkwią Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 691. ISBN 83-01-08836-2.
  2. ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 8.
  3. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 lipca 1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej na obszarze miasta stołecznego Warszawy. 1928-07-28. [dostęp 2011-11-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-19)].
  4. ↑ Jarosław Osowski. Grochowem o ścianę. „Gazeta Wyborcza”, 2010-01-16. 
  5. ↑ Bronisław Wieczorkiewicz: Gwara warszawska dawniej i dziś. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 13.
  6. ↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze, Warszawa 1895, s. 251.
  7. ↑ Władysław J. Wójtowicz, Dzieje Pragi warszawskiej od czasów najdawniejszych do obecnych, Warszawa 1934, s. 14.
  8. ↑ a b Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 46.
  9. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 62–63.
  10. ↑ a b Jan Berger: Rozwój Pragi, [w:] Irena Pietrzak-Pawłowska (red.) Wielkomiejski rozwój Warszawy do 1918 r. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1973, s. 255.
  11. ↑ Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 312, 316.
  12. ↑ a b Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 204.
  13. ↑ Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 284.
  14. ↑ Jan Berger: Rozwój Pragi, [w:] Irena Pietrzak-Pawłowska (red.) Wielkomiejski rozwój Warszawy do 1918 r. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1973, s. 264.
  15. ↑ Marek Miller: Co dzień świeży pieniądz, czyli dzieje bazaru Różyckiego.Tom I. Za cara, za sanacji i za Niemca. Warszawa: Fundacja Laboratorium Reportażu i Narodowe Centrum Kultury, 2018, s. 70. ISBN 978-83-7982-337-6.
  16. ↑ a b Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 90. ISBN 83-06-00089-7.
  17. ↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w czasie I wojny światowej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 22–23.
  18. ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 280.
  19. ↑ Mieczysław Cieplewicz. Bombardowanie i ostrzeliwanie Warszawy we wrześniu 1939 r.. „Kronika Warszawy”. 4/48, s. 59, 1981. 
  20. ↑ Kazimierz Sobczak. Operacja praska. „Rocznik Warszawski”. I, s. 212, 1960. 
  21. ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 34−35. ISBN 978-83-280-3725-0.
  22. ↑ Jan Górski: Warszawa w latach 1944–1949. Odbudowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 74. ISBN 83-01-05901-X.
  23. ↑ Zygmunt Ogrodzki. Z życia miasta i działalności władz miejskich Warszawy w pierwszym okresie po wyzwoleniu (1944/45). „Rocznik Warszawski”. I, s. 219, 1960. 
  24. ↑ Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 12.
  25. ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 36. ISBN 978-83-280-3725-0.
  26. ↑ Michał Krasucki: Warszawskie dziedzictwo postindustrialne. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 335. ISBN 978-83-931723-5-1.
  27. ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 38. ISBN 978-83-280-3725-0.
  28. ↑ Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 566. ISBN 83-213-2958-6.
  29. ↑ a b c Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 13.
  30. ↑ Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 12–13.
  31. ↑ Praga Gada. Archiwum Historii Mówionej Inaczej. Relacje Prażan. [dostęp 2011-11-16].
  32. ↑ Stróż w Boże Ciało [online], Newsweek.pl [dostęp 2022-05-24] (pol.).
  33. ↑ Dorota Folga-Januszewska: Muzea Warszawy. Przewodnik. Olszanica: Wydawnictwo BoSz, 2012, s. 70. ISBN 978-83-7576-159-7.
  34. ↑ Irmina Głowacka i in.: Monografia przyrodnicza gminy Warszawa-Centrum. Warszawa: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Dino, 1999, s. 23. ISBN 83-900751-5-6.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Praga_(Warszawa)&oldid=76079873”
Лучший частный хостинг