Sommaren med Monika (1953)

Een grimmig begin, bijna als een neorealistische film, daarna een prachtig lyrisch middenstuk waarvan je al aanvoelt dat het niet goed kan blijven gaan zo zonder geld, zonder werk, zonder dak boven het hoofd, twee hippies vijftien jaar avant la lettre, samen on the road. Ik weet niet eens of wat ik nu ga zeggen ook werkelijk het geval was, maar ondanks het gekunstelde kauwgom-kauwen en de incontinentieluier waar ze in het begin van het verblijf op het bootje in rondloopt kan ik me goed voorstellen dat Harriet Andersson een sexsymbool werd, in ieder geval voor heel wat jongens bij wie het bloed kroop waar het wel gaan móést in die benauwende jaren vijftig. Dat ze zich op het einde niet conformeert aan enige norm –noch aan die van de maatschappij als plichtsgetrouwe moeder, noch die van de kijker als aaibaar meisje– maakt haar alleen maar rebelser, intenser, ongrijpbaarder en sterker.         Nu natuurlijk niet meer zo schokkend en vernieuwend als in 1953, maar –zoals bij wel meer "oude" films geldt– voor wie zich kan inleven in de situatie en identificeren met de personages kan dit nog altijd een emotionele en aansprekende ervaring zijn – het leven anno 2019 is ruimtelijker geworden en biedt de moderne mens veel vrijheid, maar nog altijd zijn er banden die knellen en een sociale druk die meekijkt over de schouder van wie eigenlijk zijn eigen pad wil volgen.         Ik moest ook wel denken aan De geschiedenis van twee aardige mensen van Koos Speenhoff uit 1910, in 1969 opnieuw opgenomen door Frans Halsema. Maar met dat duo liep het wel heel anders af.

Lente, zomer, herfst en winter met Monika. Zweedse gevoelslyriek boordevol intieme en dromerige romantiek die bij wijlen sterk deed denken aan Vigo's L'Atalante. Twee verliefde tieners voelen zich onderdrukt en vluchten weg in een kleine motorboot. Ze belanden in een soort droomwereld alwaar de realiteit niet of nauwelijks doorsijpelt. Verstoppen is echter zinloos, en meerdere negatieve aanvaringen met de 'buitenwereld' leiden uiteindelijk tot hun onvermijdelijke terugkeer. Het einde vormt een goed voorbeeld van verblinding door nostalgie en het lot van het gebroken koppel is bijgevolg onduidelijk. Enkele scènes bevatten naaktheid; toepasselijk gezien de tekenen van rebellie en de drang naar vrijheid. Bergman maakt ruimte voor stiltes, waardoor geluid meer impact heeft. Verder mooie landschapsbeelden, overtuigend acteerwerk en zonder meer een interessante weergave van 'coping' en reactiepatronen.

Moonrise Kingdom voor volwassenen. Ingmar Bergman heeft later wat meer zwaardere films gemaakt, maar deze is nog vrij luchtig. Het onderwerp is daartegen wel gelaagd. Twee jongeren die zweven tussen tiener en volwassen worden, willen weg uit hun leven waarin de zon amper lijkt te schijnen. Een baas die dagelijks op de vingers tikt of een vader die drinkt. Het begin van een zomer waarin alles mogelijk lijkt, leven van dag tot dag. Maar het leven werkt zo niet natuurlijk en dat ontdekken de twee gaandeweg. Al zal die bewuste zomer nooit vergeten worden. De film is wat minder zwaar, maar toegegeven dat de latere Bergman films visueel interessanter zijn. Toch zijn hier regelmatig prachtige shots en weet hij het licht mooi te bespelen in de zwart/wit setting. De prachtige Harriet Andersson doet sowieso de zon schijnen. Ironisch dat haar (beperkte) naaktscène in de film er net voor zorgde dat dit de meest succesvolle Bergman in de VS zou zijn. Bergman was ook verkocht, want hij had tijdens deze periode een relatie met Andersson. Bergman schreef deze film op maat van haar. Dat helpt en zie je ook aan het charisma van Harriet in de film.