Agricoltura
L'Agricoltura a l'é l'arte e la siensa ëd coltivé la tèra, fé chërse le piante, e anlevé dj'animal për otnì dël mangé, dël material, o d'energìa. A l'é un dij setor pi antich e essensiaj për la sopravivensa uman-a, an influensand l'economìa, la cultura, e l'ambient.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]L'agricoltura a l'ha avù soa orìgin ant ël Neolìtich (circa 10.000 agn fa), quand che j'òmo a son passà da na vita nòmada ëd cassador a na vita sedentaria. Le prime coltivassion a son ëstàite ëd gran, ris, e òrdi ant ël Mediorient. Ant l'Egit antich, j'egissi a l'han dovrà l'irigassion dël Nil për fé chërse ëd biave. Ant l'Età dël bronz e dël fer, j'utiss agrìcoj a son dventà pi avansà, con l'usagi dë slòire, smens, e fonsìe. Con la Rivolussion Agrìcola dël sécol XVIII, l'agricoltura a l'ha introduvù rotassion ëd colture e técniche moderne, mentre che cola industrial dël sécol XX a l'ha portà machinari, fertilisant chìmich, e OGM.
Branche prinsipaj
[modìfica | modifiché la sorgiss]Agricoltura tradissional: Basà su métod antich, sensa machinari complicà (es. coltivassion a man).
Agricoltura orgànica: Sensa chìmich sintétich, con atension a la sostenibilità.
Agricoltura industrial: Produssion an scala granda, con trator e tecnologìa.
Zootecnìa: Allevament d'animaj (bovin, crin, galin-e) për carn, làit, o euv.
Agroforestèria: Combinassion ëd piante e colture për protege l'ecosistema.
Técniche e Utiss
[modìfica | modifiché la sorgiss]Rotassion ëd colture: Alterné piante për nen esaurì la tèra.
Irigassion: Sistema për porté eva ai camp (es. gossa a gossa, canaj).
Mecanisassion: Trator, mietitrebie, e sëmneuse për otimisé ël travaj.
Biotecnologìa: Piante modificà geneticament për resiste a maladìe o sech.
Importansa për la Società
[modìfica | modifiché la sorgiss]Sicurëssa alimentar: Produssion ëd mangé për la popolassion mondial.
Economìa: Impiegh ant ël setor primari e comersi ëd prodòt agrìcoj.
Ambient: Gestì ij paisage, protege la biodiversità, e contrasté ël càud global (grassie a le colture ch'a caturo CO₂).
Culture: Rit e tradission ligà a le stagion agrìcole (es. feste dël racòlt).
Sfide e Futur
[modìfica | modifiché la sorgiss]Cambiament climàtich: Sech, inondassion, e tempeste a mënasso ij racòlt.
Erosion dël teren: Pérdita ëd tèra fértil për colpa dl'agricoltura intensiva.
Trànsit a la sostenibilità: Usé energie renovàbij, riduve ij pesticid, e valorisé ij prodòt local.
Agricoltura urbana: Coltivé an sità për riduve ij cost ëd traspòrt.