Bitwa nad Sutjeską
Bitwa nad Sutjeską (serb.-chorw. Bitka na Sutjesci, serb. Битка на Сутјесци) – była połączonym atakiem sił Osi, trwała od 15 maja do 16 czerwca 1943 roku, jej celem było unicestwienie partyzanckiej armii w Jugosławii, w pobliżu rzeki Sutjeska, w południowo-wschodniej Bośni. Niepowodzenie ofensywy stało się punktem zwrotnym dla Jugosławii podczas II wojny światowej.
| II wojna światowa | |||
 Mapa działań (hiszp.) | |||
| Czas | |||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
dążenie okupantów do zniszczenia partyzantki | ||
| Wynik |
taktyczny sukces partyzantów | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie Jugosławii  | |||
 43°20′46″N 18°41′16″E/43,346111 18,687778
| |||
Operacja przeprowadzona została pod kryptonimem Operacja „Czarny” (niem. Schwarz), znana jest również jako Piąta Ofensywa Antypartyzancka (serb.-chor. Peta Neprijateljska Ofenziva).
Operacja
edytujPaństwa Osi zgromadziły 127 000 żołnierzy, złożonych z dywizji niemieckich, włoskich, chorwackich i bułgarskich oraz ponad 300 samolotów. Zgrupowanie NOVJ liczyło 22 148 żołnierzy w 16 brygadach[1]. Celem operacji było otoczenie i likwidacja oddziałów partyzanckich.
9 czerwca Josip Broz Tito został raniony w ramię od bomby. Według niepotwierdzonych relacji ocalenie zawdzięczał swojemu psu. 13 czerwca zginął płk Sava Kovačević, jeden z najbardziej znanych dowódców partyzanckich. W końcowej fazie realizacji operacji Niemcom udało się otoczyć partyzantów, jednak partyzanci wyszli z otoczenia przełamując linie niemieckich dywizji 118 i 104 oraz chorwackiej dywizji nad rzeką Sutjeska i przechodząc do wschodniej Bośni. Okupione to zostało znacznymi stratami. W bitwie zginęło łącznie 7543 partyzantów, tj. ponad 1/3 stanu[1]. Niemiecki generał Rudolf Lüters w końcowym raporcie ocenił, że „komunistyczni rebelianci” są dobrze zorganizowani, sprawni i z wysokim morale bojowym.
Sukces partyzantów poprawił ich reputację u lokalnej ludności, wzrosła liczba rekrutów, ponadto poskutkowało kontratakami we wschodniej Bośni przeciwko garnizonom we Vlasenicy, Srebrenicy, Olovo, Kladanj oraz Zvorniku w ciągu 20 dni po bitwie.
Bitwa była punktem zwrotnym w przejęciu kontroli nad Jugosławią przez Aliantów, stała się ważną częścią w powojennej kulturze.
Jednostki biorące udział w operacji
edytujSiły partyzantów
edytujLiczące ponad 22 tys. partyzantów zgrupowanie dowodzone przez komendanta naczelnego NOV i POJ Josipa Broz Titę składało się z następujących jednostek:
- 1 Dywizja Proletariacka - d-ca gen. mjr Koča Popović
- 2 Dywizja Proletariacka - d-ca gen. mjr Peko Dapčević
- 3 Proletariacka Dywizja Uderzeniowa - d-ca płk Sava Kovačević (poległ 13 czerwca), wcześniej płk Radovan Vukanović
- 7 Banijska Dywizja Uderzeniowa - d-ca płk Pavle Jakšić
- 6 Proletariacka Brygada Uderzeniowa
- 15 Brygada Majewicka
Siły Osi
edytujW czasie całej ofensywy dowództwo nad 127 tys. żołnierzy Państw Osi sprawował gen-płk Alexander Löhr. Od strony taktycznej kierował nią gen. Rudolf Lüters, dowódca Korpusu Chorwackiego.
III Rzesza:
- 1 Dywizja Strzelców Górskich - d-ca gen. por. Walter Stettner
- 7 Ochotnicza Dywizja Górska SS Prinz Eugen - d-ca Gruppenführer Artur Phleps
- 104 Dywizja Strzelców - d-ca gen. mjr. Hartwig von Ludwiger
- 118 Dywizja Strzelców - d-ca gen. por. Josef Kübler
- 369 Dywizja Piechoty - d-ca gen. por. Fritz Neidholdt (jednostka złożona z kolaborantów chorwackich)
- 4 Pułk Brandenburg
- 659 Samodzielny Batalion Inżynieryjny
- 202 Batalion Pancerny
- zgrupowanie 300 samolotów
Królestwo Włoch:
- 1 Alpejska Dywizja „Taurinense”[2]
- 19 Dywizja Piechoty „Veneziaa”
- 23 Dywizja Piechoty „Ferrara”
Carstwo Bułgarii:
- 61 Pułk Zabezpieczający
- 63 Pułk Kombinowany
Niepodległe Państwo Chorwackie:
- 4 Domobrańska Brygada Górska
Nawiązania w kulturze
edytujW 1973 roku, w trzydziestolecie, bitwa stała się tematem filmu w reżyserii Stipe Delića „Piąta Ofensywa” („Sutjeska”) - był to jeden z najdroższych filmów kinematografii jugosłowiańskiej[3]. Scenariusz powstał w wyniku pracy ekipy międzynarodowej (Ugo Pirro, Siergiej Bondarczuk, Miljenko Smoje, Wolf Mankovitsch, Branimir Šćepanović), zaś wystąpili w nim m.in. Richard Burton jako Tito, Ljuba Tadić jako Sava, Relja Bašić, Ljubiša Samardžić, Irene Papas, Günter Meisner, Velimir Bata Živojinović; muzykę stworzył Mikis Teodorakis[3].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Marko Attila Hoare: Genocide and Resistance in Hitler's Bosnia: The Partisans and the Chetniks. Oxford University Press, 2006, s. 341. ISBN 0-19-726380-1.
- ↑ 1. alpska divizija Taurinense | Arhiv Znaci [online], znaci.net [dostęp 2019-04-09].
- ↑ a b Piąta ofensywa (1973) w bazie filmweb.pl [dostęp: 2017-02-06]