lynx   »   [go: up one dir, main page]
Wikipedia

Władysław Szpilman

polski pianista i kompozytor

Władysław Szpilman, ps. „Al Legro” (ur. 5 grudnia 1911 w Sosnowcu, zm. 6 lipca 2000 w Warszawie) – polski kompozytor, pianista i aranżer pochodzenia żydowskiego.

Władysław Szpilman
Ilustracja
Władysław Szpilman
Pseudonim

Al Legro

Data i miejsce urodzenia

5 grudnia 1911
Sosnowiec

Data i miejsce śmierci

6 lipca 2000
Warszawa

Instrumenty

fortepian

Gatunki

muzyka poważna, muzyka rozrywkowa

Zawód

pianista, kompozytor

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Wiadomości w Wikinews
Strona internetowa
Władysław Szpilman w 1934 roku
Przedwojenna siedziba Polskiego Radia przy ul. Zielnej 25 w Warszawie, w której pracował Władysław Szpilman
Ładowanie Żydów do wagonów na rampie Umschlagplatzu w czasie wielkiej akcji deportacyjnej latem 1942 roku
Dom przy ul. Narbutta 8, w którym jako robotnik przymusowy pracował Władysław Szpilman
Tablica przy ul. Puławskiej 83 w Warszawie, trzecim miejscu, w którym ukrywał się Szpilman[1]
Kamienica przy al. Niepodległości 223 w Warszawie, gdzie został odkryty przez Wilma Hosenfelda
Tablica pamiątkowa na budynku przy al. Niepodległości 223 w Warszawie
Zdjęcie Władysława Szpilmana w Muzeum Powstania Warszawskiego (fragment wystawy poświęcony śmierci miasta i warszawskim Robinsonom)
Fragment elewacji kamienicy przy ul. Targowej 18 w Sosnowcu, w której urodził się Szpilman (w oknach fototapety Szpilmana i jego matki)
Tablica pamiątkowa na budynku, ufundowana w 2007

Życiorys

edytuj

Przed II wojną światową

edytuj

Urodził się w Sosnowcu przy ul. Targowej 18[2] w rodzinie żydowskiej, jako najstarsze dziecko Samuela (Szmula) Szpilmana i Edwardy (Estery) z domu Rappaport. Miał brata Henryka i dwie siostry: Reginę i Halinę[3]. Uczył się w Konserwatorium im. Fryderyka Chopina w Warszawie pod kierunkiem Józefa Śmidowicza i Aleksandra Michałowskiego. W 1931 roku uzyskał stypendium w Akademii Sztuk w Berlinie, gdzie studiował u Artura Schnabla, Leonida Kreutzera (fortepian) i Franza Schrekera (kompozycja). Tam skomponował swoje pierwsze utwory symfoniczne i suitę fortepianową Życie maszyn.

W 1933 roku atmosfera potęgującego się narodowego socjalizmu w Niemczech skłoniła go do powrotu do kraju. W 1934 nawiązał współpracę z Bronisławem Gimplem, znanym amerykańskim skrzypkiem polskiego pochodzenia. W 1935 roku został zatrudniony jako etatowy pianista w Polskim Radiu. W tym okresie skomponował pierwsze szlagiery: Kiedy kochasz się w dziewczynie (sł. Emanuel Szlechter), Nie ma szczęścia bez miłości i Straciłam twe serce (z tekstami brata Henryka ps. Herold), Nocą (słowa Emanuel Szlechter), a także muzykę do filmów Wrzos (1937) i Dr Murek (1939), co przyniosło mu znaczną popularność.

II wojna światowa

edytuj

Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 w dalszym ciągu pracował w Polskim Radiu jako solista i akompaniator[4]. Około 20 września Szpilmanowie, nie chcąc schodzić w czasie bombardowań do piwnic, przeprowadzili się ze swego mieszkania na trzecim piętrze w kamienicy przy ul. Śliskiej do mieszkania przyjaciół, znajdującego się na pierwszym piętrze przy ul. Pańskiej[5].

23 września 1939 grał „na żywo” recital utworów Chopina. Był to ostatni koncert „na żywo” w warszawskiej rozgłośni gdyż o godz.15.15 tego dnia, w trakcie odtwarzania z płyt koncertu c-moll Rachmaninowa, z powodu braku prądu (zbombardowanie i unieruchomienie Elektrowni Warszawskiej)[6] Polskie Radio przerwało nadawanie[7].

W listopadzie 1940 roku ulica Śliska, przy której mieszkała rodzina Szpilmanów, znalazła się w utworzonym przez Niemców getcie[8][9]. Rodzinę utrzymywał z grania w kawiarniach i salkach koncertowych getta. Karierę pianisty w dzielnicy zamkniętej rozpoczął w kawiarni „Nowoczesna” przy ul. Nowolipki 10[10]. Skomponował szereg piosenek oraz wykonywany wielokrotnie w kawiarni „Sztuka” przy ul. Leszno 2 utwór z tekstem Władysława Szlengla na głos i dwa fortepiany (w duecie z Adolfem Goldfederem)[11] pt. Casanova (parafraza walca z opery Ludomira Różyckiego o tym samym tytule)[11] oraz Jej pierwszy bal (wyk. Wiera Gran)[12]. Razem z Goldfederem występował w tzw. Żywym Dzienniku – wystawianym w „Sztuce“ polskojęzycznym kabarecie satyrycznym[13]. Z powodu dużej popularności tego lokalu dobrze zarabiał, dzięki czemu mógł utrzymać sześcioosobową rodzinę[14].

Podczas wielkiej akcji deportacyjnej latem 1942 roku dzięki pomocy Adolfa Goldfedera wraz z ojcem i rodzeństwem znalazł zatrudnienie w pobliżu Umschlagplatzu przy sortowaniu mebli i innych przedmiotów pochodzących z mieszkań Żydów wywiezionych do obozu zagłady w Treblince[15]. Był świadkiem marszu na Umschlagplatz Janusza Korczaka i dzieci z Domu Sierot[16]. Po ogłoszeniu likwidacji tzw. małego getta udało mu się przewieźć z mieszkania przy ul. Śliskiej do kamienicy w której był skoszarowany z rodziną trochę rzeczy osobistych[16]. W wyniku selekcji przeprowadzonej 16 sierpnia 1942 przez Niemców w jego miejscu pracy wraz z rodzicami i siostrą Reginą trafił na Umschlagplatz[17]. Tam dobrowolnie dołączyli do nich jego siostra Halina i brat Henryk[18]. Podczas ładowania do wagonów na rampie Umschlagplatzu został rozpoznany przez jednego z żydowskich policjantów i wypchnięty poza ich kordon otaczający miejsce załadunku[19]. Wmieszał się w grupę żydowskich robotników i wraz z nimi opuścił Umschlagplatz[20].

Dzięki pomocy Mieczysława Lichtenbauma, syna przewodniczącego warszawskiego Judenratu Marka Lichtenbauma, 19 sierpnia 1942 roku uzyskał przydział do grupy robotników rozbierających mury getta na terenach włączonych do aryjskiej części miasta[21]. Podczas „kotła na Miłej” – ostatniego etapu wielkiej akcji likwidacyjnej we wrześniu 1942 roku – otrzymał numerek uprawniający do pozostania w getcie[22].

W 1942 pracował jako robotnik przymusowy m.in. przy budowie koszar SS na Mokotowie[23], w Alejach Ujazdowskich[23] oraz przy urządzaniu mieszkań dla niemieckich oficerów w domu przy ul. Narbutta 8[24]. W czasie akcji styczniowej w getcie razem z pozostałymi robotnikami z jego grupy został tymczasowo skoszarowany przy ul. Narbutta[25].

13 lutego 1943[26] dzięki pomocy Andrzeja Boguckiego i jego żony Janiny Godlewskiej-Boguckiej uciekł ze swojej brygady roboczej pracującej przy ul. Narbutta na stronę aryjską[27]. Jego pierwszym miejscem pobytu była pracownia malarska w kamienicy przy ul. Noakowskiego 10[28]. Był ukrywany do końca lipca 1944 roku w kilku mieszkaniach, m.in. przez ok. pięć miesięcy przez Czesława Lewickiego przy ul. Puławskiej 83[29][30]. Z powodu tzw. złego wyglądu nie mógł wychodzić na ulicę[31].

W czasie powstania warszawskiego został odcięty od wszelkiej pomocy ze strony przyjaciół. Od 15 sierpnia 1944 roku do wyzwolenia miasta spod okupacji niemieckiej 17 stycznia 1945 roku ukrywał się samotnie w rejonie al. Niepodległości[32]. Po podpaleniu przez Niemców domu, w którym przebywał, próbował popełnić samobójstwo zażywając dużą ilość leków nasennych[33]. W spalonym domu przy al. Niepodleglości 223 odkrył go kapitan Wehrmachtu Wilm Hosenfeld, który udzielał mu pomocy, dostarczając żywność[34]. 12 grudnia 1944 Hosenfeld odwiedził go po raz ostatni i poinformował, że razem ze swoim oddziałem opuszcza miasto[35]. Szpilman podał mu wtedy swoje nazwisko[36]. 17 stycznia 1945 do domu, w którym się ukrywał, weszli polscy żołnierze[37].

W 1945 wracający do Warszawy kolega Szpilmana z Polskiego Radia, Zygmunt Lednicki, spotkał Hosenfelda w tymczasowym obozie jeńców niemieckich; Hosenfeld powiedział, że pomagał Szpilmanowi, i poprosił o pomoc[38]. Lednicki, który opowiedział o tym później Szpilmanowi, nie dosłyszał jednak nazwiska oficera[38]. Dopiero w 1950 Szpilmanowi udało się poznać tożsamość Niemca, lecz nie udało mu się już uwolnić go z niewoli sowieckiej − Hosenfeld zmarł w obozie karnym pod Stalingradem w sierpniu 1952 roku[39].

Po wojnie

edytuj
 
Grób Władysława Szpilmana i jego żony Haliny na warszawskim cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Po 1945 roku wrócił do pracy w Polskim Radiu, na początku jako zastępca dyrektora działu muzycznego[40]. Od 1945 do 1963 był szefem działu muzyki rozrywkowej Polskiego Radia. W 1956 roku, korzystając z politycznej odwilży, reaktywował ZAiK pod nową nazwą ZAKR (Związek Polskich Autorów i Kompozytorów), którego prezesem był do 1961.

W 1961 roku zorganizował według własnego pomysłu Międzynarodowy Festiwal Piosenki w Sopocie.

Występował z koncertami solo (w repertuarze miał m.in. Wariacje Rachmaninowa na temat Paganiniego, Koncerty fortepianowe J. Brahmsa z dyrygentami Witoldem Rowickim, Janem Krenzem i in.), a także grał muzykę kameralną z Bronisławem Gimplem (z przerwą 1948−1956), sporadycznie koncertował również z Henrykiem Szeryngiem, Idą Händel, Tadeuszem Wrońskim i Romanem Totenbergiem.

W 1963 roku stworzył Kwintet Warszawski (zapraszając do współpracy Bronisława Gimpla, Tadeusza Wrońskiego, Stefana Kamasę i Aleksandra Ciechańskiego, później Krzysztofa Jakowicza, Igora Iwanowa, Jana Tawroszewicza, Andrzeja Orkisza, Krzysztofa Podejkę i innych), z którym do 1986 dał ponad 2000 koncertów na całym świecie, głównie poza granicami Polski.

Po wojnie skomponował ponad 500 popularnych piosenek m.in. Trzej przyjaciele z boiska, Tych lat nie odda nikt, W małym kinie czy Nas zaczarować musiał deszcz. Był też autorem muzyki filmowej do filmu Zadzwońcie do mojej żony (1957), wielu piosenek i słuchowisk radiowych dla dzieci, musicalów Ciotka Karola i Czerwony Kapturek, kompozytorem szeregu utworów symfonicznych (obecnie wydanych w całości w wydawnictwie muzycznym Boosey & Hawkes w USA).

W 1947 roku skomponował sygnał do Polskiej Kroniki Filmowej.

Został odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1950)[41], Krzyżem Kawalerskim (1954)[42] i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (odznaczony 1999).

Został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A3 tuje-3-14)[43].

Życie prywatne

edytuj

W 1950 poślubił studentkę medycyny Halinę Grzecznarowską, córkę Józefa Grzecznarowskiego, działacza socjalistycznego, posła na Sejm i prezydenta Radomia[44]. Miał synów Andrzeja i Krzysztofa.

Jego kuzynem był kompozytor i pianista Leon Szpilman[45].

Kontrowersje

edytuj

W książce Oskarżona: Wiera Gran jej autorka Agata Tuszyńska przytoczyła relację Wiery Gran, jakoby Władysław Szpilman był w getcie warszawskim funkcjonariuszem Żydowskiej Służby Porządkowej i brał udział w wielkiej akcji deportacyjnej w getcie latem 1942 roku[46]. Wiera Gran poznała Szpilmana przed wojną, a w getcie występowali razem w kawiarni Sztuka[47]. Po ukazaniu się książki wdowa po Szpilmanie i syn kompozytora pozwali jej autorkę oraz wydawcę – Wydawnictwo Literackie[48].

W lutym 2016 roku rozpatrujący skargę kasacyjną Sąd Najwyższy uchylił niekorzystny dla rodziny wyrok i przekazał sprawę sądowi niższej instancji do ponownego rozpatrzenia[49]. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 29 lipca 2016 roku częściowo uwzględnił pozew, orzekając, że „przytaczanie w książce słów schorowanej staruszki, które uderzają w światowej klasy kompozytora, nie może być przyjmowane przez autorkę i wydawcę bezkrytycznie”. Sąd nakazał, aby w sytuacji, gdyby książka została wznowiona, strony, w których znajdują się informacje o rzekomej współpracy Władysława Szpilmana z Niemcami, zostały z niej usunięte[50]. Nakazał także przeproszenie Haliny Grzecznarowskiej-Szpilman i Andrzeja Szpilmana przez Agatę Tuszyńską za naruszenie ich prawa do kultywowania pamięci o zmarłym jako o dobrym człowieku[48].

Upamiętnienie

edytuj
  • 25 września 2011 imię Władysława Szpilmana otrzymało studio koncertowe znajdujące się na parterze gmachu Polskiego Radia w al. Niepodległości 77/85[51].
  • 4 grudnia 2011 na fasadzie domu przy al. Niepodległości 223 została odsłonięta tablica w językach polskim i angielskim upamiętniająca kompozytora. W ceremonii uczestniczyli m.in. córka Wilma Hosenfelda, Jorinde Hosenfeld-Krejci oraz syn Władysława Szpilmana – Andrzej[52].
  • Uchwałą Rady Miejskiej w Sosnowcu z 24 listopada 2016 imieniem Władysława Szpilmana nazwano rondo u zbiegu ulic Marszałka Józefa Piłsudskiego, Jana Sobieskiego i Jana Kilińskiego w tym mieście[53]
  • 14 marca 2024 Rada miasta stołecznego Warszawy nadała jednej z ulic w dzielnicy Mokotów nazwę ul. Władysława Szpilmana[54].

Utwory

edytuj

Wybrane kompozycje z zakresu muzyki poważnej

edytuj

CD

edytuj
  • „F. Chopin – Dzieła wszystkie” – Wydanie Narodowe – F. Chopin – Trio fortepianowe, Introdukcja i Polonaise – W. Szpilman, T. Wronski, A. Ciechanski, H. Kowalska, Muza Warszawa 1958, Polskie Radio 2005
  • „J. Zarębski – Kwintet Fortepianowy” Kwintet Warszawski, Muza Warszawa 1964
  • „R. Schumann, D. Szostakowicz – Kwintety Fortepianowe” Kwintet Warszawski, Muza Warszawa 1965
  • „A. Dvorak – Kwintet Fortepianowy” Kwintet Warszawski, Polskie Nagrania Warszawa 1970
  • „Grażyna Bacewicz – Kwintety Fortepianowe” Kwintet Warszawski, Polskie Nagrania Warszawa 1974
  • „J. Brahms – Kwintet Fortepianowy” Kwintet Warszawski, Polskie Nagrania Warszawa 1976
  • „W. Szpilman – Piosenki” Polskie Nagrania, Warszawa 1988
  • „Wladyslaw Szpilman – Ein musikalisches Portrait” Werke von Szpilman, Rachmaninov und Chopin, Alinamusic Hamburg 1998
  • Władysław Szpilman – Portret [5 CD Box-Set] Polskie Radio Warszawa 2000
  • Wladyslaw Szpilman. The Original Recordings of the Pianist. SONY Classical 2002
  • The Pianist [Soundtrack] SONY BMG 2002
  • Songs of Wladyslaw Szpilman – sings Wendy Lands, Universal Music USA 2003
  • Wladyslaw Szpilman – Works For Piano & Orchestra. SONY Classical 2004
  • Władysław Szpilman – Legendary Recordings [3 CD Box-Set] (Bacewicz, Prokofieff, Beethoven, Grieg, Chopin, Zarębski i in.) SONY Classical 2005
  • Piosenki Władysława Szpilmana Songbook – Wendy Lands, Polskie Radio 2017
  • Dedykacja – płyta zawierająca nagranie suity fortepianowej Życie maszyn, Requiem Records, 2018

Pianista

edytuj

W 1946 opublikowano jego książkę Śmierć miasta, w opracowaniu Jerzego Waldorffa, która została ocenzurowana i wydana w małym nakładzie, opisywała bowiem historię niepasującą do oficjalnych wersji (opis polskich szmalcowników, „dobry wróg” ukazany jako Austriak pomagający Szpilmanowi, udział jednostek ukraińskich i litewskich w masakrach w getcie warszawskim). W 1950 na kanwie wspomnień powstał film Miasto nieujarzmione (Robinson warszawski), odbiegający jednak znacznie od pierwowzoru. Dopiero po ponad 50 latach, w 1998 syn Władysława Szpilmana Andrzej doprowadził do wydania poprawionej i uzupełnionej wersji książki, w Niemczech (pod tytułem Das wunderbare Überleben, wyd. Ullstein) i Anglii (pod tytułem The Pianist), w której Hosenfeld jest Niemcem. Przez szereg gazet w Wielkiej Brytanii i USA została wówczas uznana za najlepszą książkę roku 1999, a w 2002 została wybrana najlepszą książką roku przez francuskie czasopismo literackie „Lire” oraz otrzymała nagrodę czytelników pisma „Elle”. Książka zajmowała także pierwsze miejsca na listach bestsellerów w wielu krajach (m.in. w Polsce ok. 80 tygodni w latach 2000–2003 oraz trzykrotnie jako książka roku na liście „Rzeczpospolitej”). Do 2020 książkę Pianista przetłumaczono na ok. 40 języków[55].

Na jej podstawie w 2002 Roman Polański wyreżyserował Pianistę (główna rola Adrien Brody), nagrodzonego m.in. Złotą Palmą na Festiwalu Filmowym w Cannes (2002) i 3 Oscarami (2003) w USA.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Katarzyna Dzierzbicka: [http://www.polska1918-89.pl/pdf/szpilman-dwa-lata-w-ukryciu,1353.pdf Szpilman: dwa lata w ukryciu]. [w:] Miejsca z historią [on-line]. polska1918-89.pl. s. 62-63. [dostęp 2024-06-09]. (pol.).
  2. ↑ Władysław Szpilman i Michalina Konieczna patronami rond w Sosnowcu. sosnowiec.wyborcza.pl, 21 listopada 2016. [dostęp 2017-03-13].
  3. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 65, 66.
  4. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 23.
  5. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 24–25.
  6. ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 270.
  7. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 27.
  8. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 24, 50.
  9. ↑ Paweł E. Weszpiński: Mapa nr 1. Getto warszawskie. Granice przed wielką akcją likwidacyjną. [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3.
  10. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 68.
  11. ↑ a b Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 73.
  12. ↑ Antoni Marianowicz: Życie surowo wzbronione. Warszawa: Czytelnik, 1995. ISBN 83-07-02481-1.
  13. ↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 616–617. ISBN 978-83-63444-27-3.
  14. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 74.
  15. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 100.
  16. ↑ a b Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 101.
  17. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 100.
  18. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 109.
  19. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 112.
  20. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 113.
  21. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 117.
  22. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 122.
  23. ↑ a b Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 126.
  24. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 128, 203.
  25. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 138.
  26. ↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 854. ISBN 978-83-63444-27-3.
  27. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 140–141.
  28. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 141–142.
  29. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 148.
  30. ↑ Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holokaustu. Polska. Tom I. Kraków: Fundacja Instytut Studiów Strategicznych, 2009, s. 54. ISBN 978-83-87832-59-9.
  31. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 141, 152, 155.
  32. ↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 827. ISBN 978-83-63444-27-3.
  33. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 170.
  34. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 193.
  35. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 194.
  36. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 203.
  37. ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 199.
  38. ↑ a b Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 203.
  39. ↑ Thomas Vogel: Wilm Hosenfeld – niezwykłe niemieckie życie, [w:] Wilm Hosenfeld: „Staram się ratować każdego”. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2007, s. 129, 132. ISBN 978-83-7399-277-1.
  40. ↑ Henryk Comte: Zwierzenia adiutanta. W Belwederze i na Zamku. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1975, s. 217.
  41. ↑ M.P. z 1950 r. nr 104, poz. 1298.
  42. ↑ M.P. z 1954 r. nr 98, poz. 1160.
  43. ↑ Tadeusz Sobieraj: Orły Niepodległości. Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie w setną rocznicę jego powstania (1912–2012). Ząbki: Apostolicum, 2012, s. 100. ISBN 978-83-7031-808-6.
  44. ↑ Zmarła Halina Szpilman. tvn24.pl, 4 maja 2020. [dostęp 2020-05-05].
  45. ↑ Ostrowiecki” Szpilman został Honorowym Obywatelem Miasta. echodnia.eu. [dostęp 2020-03-14]. (pol.).
  46. ↑ Agata Tuszyńska: Oskarżona: Wiera Gran. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2013, s. 122. ISBN 978-83-08-04505-3.
  47. ↑ Agata Tuszyńska: Oskarżona: Wiera Gran. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2013, s. 94, 111. ISBN 978-83-08-04505-3.
  48. ↑ a b Piotr Machajski, Mariusz Jałoszewski. Agata Tuszyńska musi przeprosić za Wierę Gran. „Gazeta Wyborcza”, s. 6, 30–31 lipca 2016. 
  49. ↑ Patryk Słowik. Sprawa Szpilmana potwierdza, że cytowanie nie zwalnia z odpowiedzialności. „Dziennik Gazeta Prawna”, s. B5, 11 lutego 2016. 
  50. ↑ Patryk Słowik, Autor książki nie schowa się za cytatem, „Dziennik Gazeta Prawna”, 1 sierpnia 2016.
  51. ↑ Polskie Radio: Otwarto nowe studio koncertowe imienia Władysława Szpilmana (galeria). [w:] Jedynka. Polskie Radio [on-line]. polskieradio.pl, 25 września 2009. [dostęp 2014-09-27].
  52. ↑ Tablica przypomni ocalenie Szpilmana. [dostęp 2011-12-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (27 grudnia 2013)]. (pol.).
  53. ↑ Uchwała nr 488/XXXVII/2016 Rady Miejskiej w Sosnowcu z dnia 24 listopada 2016 r. w sprawie nadania imienia Władysława Szpilmana dla skrzyżowania typu rondo u zbiegu ulic: Marszałka Józefa Piłsudskiego, Jana III Sobieskiego i Jana Kilińskiego w granicach Miasta Sosnowca., bip.um.sosnowiec.pl, Sosnowiec [dostęp 2024-07-22] (pol.).
  54. ↑ Rada m.st. Warszawy, Uchwała w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Mokotów m.st. Warszawy [online], bip.warszawa.pl [dostęp 2024-03-15] (pol.).
  55. ↑  Daniel Bellamy: Belongings of Holocaust survivor Wladyslaw Szpilman, real-life hero of 'The Pianist', up for auction. euronews.com, 19 września 2020. [dostęp 2022-12-28]. (ang.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Władysław_Szpilman&oldid=76245009”
Лучший частный хостинг